DSC02162 (5)

XCV!II DALSZE LOSY ..TRISTANA I IZOLDY”

i z twarzą monstrum? Zarówno subtelna wersja oksfordzka, jak i surowsza berneńska kończą się spotkaniem kochanków w łożu. Czy należy widzieć w tym ironię autorów — „oto, jak wygląda naprawdę ów świetlisty pałac”? A może to rewanż za drwiny z rzekomego wariata, który wszystkich wystrychnął na dudka i teraz śmieje się ostatni?

V. DALSZE LOSY „TRISTANA I IZOLDY”

Jeden zachowany — i to w kiepskim stanie — rękopis z kawałkiem powieści Beroula, kilka urywków Thomasa, zachowany w dwóch rękopisach tttciokrzew, po jednej kopii (plus jeden urywek) berneńskiego i oksfordzkiego Szaleństwa Tristana: wszystko to świadczy o tym, że o ile legenda Tristana i Izoldy była powszechnie znana, o tyle nie cieszyła się — w swej XII-wiecznej formie — szczególną estymą. O ile Beroul (lub jego model) usiłuje „podczepić się” pod elegancki świat arturiański, wprowadzając do swej powieści jego sztandarowych bohaterów, o tyle inne ówczesne powieści arturiańskie pomijają milczeniem Tristana, jak gdyby nie chciały mieć nic wspólnego z tak kompromitującym towarzystwem Jeśli juz ustosunkowują się do bohaterów legendy, czynią to negatywnie, tak jak Chretien de Troyes w swoim Klidżesie¹. Jego Lancelot z powieści pod tym samym tytułem jest również w dużej mierze dworną antytezą Tristana, i to on w swoim czasie odniesie w ideologicznym starciu zwycięstwo (osiem zachowanych rękopisów, niezliczone kopie wersji prozą z XIII wieku). Ale uparta legenda żyła swoim życiem. Na szkatułkach z kości słoniowej, na witrażach i w miniaturach wyobrażano kochanków splecionych uściskiem, dzieciom nadawano imiona Tristana i Izoldy, zaś poza granicami anglonormandzko-francuskiego obszaru kulturowego niczym grzyby po deszczu wyrastały kolejne adaptacje.

Eilhart z Obcrgu. Około 1170 roku—więc mniej więcej równolegle — powstaje niemiecki Tristrant autorstwa Eilharta z Ober-gu, być może oparty na tym samym co Beroul źródle (choć nie można wykluczyć, że opiera się wprost na tekście Beroula, jeśli odrzucić poprawkę Mureta²), niedorównujący jednak artystycznie tekstowi starofrancuskiemu. Warto wspomnieć, że utwór ten powstał prawdopodobnie na dworze saksońskim, pod patronatem księżnej Saksonii Matyldy, córki Eleonory Akwitańskiej i Henryka Plantageneta (co znów kieruje nas w stronę Akwitanki!), lub męża Matyldy, Henryka Lwa, który dwukrotnie długo przebywał w Anglii. Powieść Eilharta to jedyna kompletna XII-wieczna wersja legendy (zachowana ponadto w kilku rękopisach, co świadczy o większej jej popularności niż na terenie Francji i Anglii), stąd przydatna bywa przy próbach rekonstrukcji treści.

Gotfryd ze Strasburga. Około 1210 roku nieznany bliżej Gotfryd ze Strasburga (zwany przez kontynuatorów jego dzieła „mistrzem Gotfrydem”) adaptuje — bardzo swobodnie — dzieło Thomasa. W ten sposób powstaje wersja uznawana za najpiękniejszą i najbardziej kunsztowną poetycko; znacznie od pierwowzoru dłuższa, choć nieukończona (19 000 wersów; 27 rękopisów, w tym 11 kompletnych!). Nieukończone dzieło Gotfryda podjęli w XIII wieku dwaj kontynuatorzy, Ulrich z Turheim i Henryk z Freibergu; oparli się oni m.in. na tekście Eilharta.

„Tristrams Saga”. W 1226 roku niejaki brat Robert dokonuje, na zamówienie króla Norwegii Hakona, stosunkowo wiernego tłumaczenia dzieła Thomasa na język staronorweski. Jako że król Hakon zamawiał wiele tłumaczeń dzieł popularnych w Anglii, dla podniesienia prestiżu swego królestwa wzorem Plantagenetów, można stąd wnioskować, iż utwór Thomasa cieszył się znacznym autorytetem. Choć Tristrams Saga ok Isóndar ustępuje wyraźnie pierwowzorowi, pozwala jednak w przybliżeniu odtworzyć jego treść.

1

Patrz rozdz. 1, przyp. 22.

2

Patrz Data powstania wersji Beroula w rozdz. III.