DSC02134 (4)

XUI SPORY O GENEZĘ ..TRISTANA I IZOLDY”

(rudno jednak zrekonstruować na jego podstawie przybliżoną choćby treść walijskiej wersji legendy Tristana^,0.

Trystan ac Essylt (lub Ystoria Trystan) " opowiada o ucieczce Tristana wraz z Essylt do lasu i o wyborze, jaki stawia przed Markiem Artur: czy chce mieć dla siebie Izoldę wtedy, kiedy drzewa mają liście, czy wtedy, kiedy są nagie. Marek wybiera drugą możliwość, ponieważ w zimie noce są dłuższe. Izolda odpowiada, że są trzy dobre drzewu, które nie tracą liści w zimie — ostrokrzew, bluszcz i cis; będzie więc należeć do Tristana póki żyje. Ewentualne dopatrywanie się w tej opowieści źródeł legendy Tristana jest jeszcze mniej zasadne niż w poprzednich wypadkach: najwcześniejszy rękopis pochodzi dopiero z XVI wieku i przekazuje z pewnością późniejsze niż Triady stadium arturiańskiej legendy w Walii.

Breri/Bleheri: Thomas w Tristanie przywołuje dla poparcia swej wersji autorytet niejakiego Breri ^l2. Gaston Paris już w XIX wieku uznał, że jest to .Jamosus Ule fabulator Bledhericus ^I3, opisany w Descripłio Cambriae Giraldusa Cambrensisa, słynny utalentowany bard walijski, na temat działalności którego (między rokiem 1100 a 1140) istnieje wiele niezależnych pisemnych świadectw. Do tej samej osoby odnosi się być może wzmianka w tzw. dru-

⁵⁰ Tekst obfituje zresztą w niejasności i bywa różnie tłumaczony; treść drugiego fragmentu brzmi następująco: „Drystan gniewny jest [ucieka?], żeś przyszła [przyszedł?], / Ja na wygnanie się nie zgodzę, [Nie zgodzę się, byś mnie wygnała [wygnał] / Dla ciebie oszukałam/em?) Marcha [albo: sprzedałam/em konia] / Jedynym mym pragnieniem byłoby pomścić Cyhe-ica [lub: zemścić się na Cyheicu (Kaherdynie?)] / Dla jego słodkich słów (jego bogactwa/dworu] / Niestety, karle, twój gniew wielce mi zaszkodził” (przekład za: P.-Y. Lambert, Les ternoignages gal/ois sur la legende de Tristan [w:] Tristan et Iseut. un theme etemel..., op.cit., s. 159).

¹¹    T.P. Cross, A Welsh Tristan Episode, „Studies in Philology” 1920 (XVII), s. 93-110.

¹²    „Inaczej oni mówią niż Breri, który znał przecie historie i opowieści o wszystkich królach i wszystkich hrabiach, jacy byli kiedy w Brytanii” (s. 159).

^u G. Paris, Breri, „Romania” 1879 (VIII). s. 425-428.

giej Kontynuacji Percewala, pochodzącej z początku XIII wieku: niejaki Bleheris, urodzony i wychowany w Walii, miał opowiadać pewną historię na dworze w Poitiers. Musiał to być dwór albo Wilhelma IX (1071—1126), trubadura, albo Wilhelma X (1099— —1137, ks. Akwitanii od 1127), ojca Eleonory: być może więc to ów Breri/Bleddri/Blihis — wymieniany w innych jeszcze tekstach z przełomu XII i XIII wieku — odpowiedzialny był za ustny przekaz legendy Tristana w pierwszej połowie XII wieku, za czym przemawiają wczesne i liczne wzmianki o Tristanie w poezji trubadurów? Może Eleonora Akwitańska, bywając na dworze dziadka lub ojca w Poitiers, słuchała w dzieciństwie lub wczesnej młodości legendy o tragicznej miłości Tristana i Izoldy, którą potem spisano w kręgu jej dworu? I tu jednak nie możemy mieć pewności...

Bretania. Zwolennicy tezy kontynentalnej uważają, że za rozpowszechnianie legendy Tristana—podobnie jak całej materii artu-riańskiej — poza terytorium celtyckim odpowiadają bardowie nie walijscy, lecz bretońscy. Tezę tę głosił już Bedier, choć nie potrafił przekonująco jej udokumentować; w ślad za nim podążyło wielu badaczy^,4. Choć nie zachowała się żadna związana z królem Arturem literatura bretońska, wiadomo skądinąd, że był on postacią popularną w regionalnym folkorze: w swej Powieści o Brutusie (1155) Wace wymienia „Okrągły Stół, o którym Bretończycy chętnie bajają”; wcześniej jeszcze (ok. 1125) anglonormandzki kronikarz Wilhelm z Malmesbury w swym dziele Historia Regum An-glorum mówi o nugae Britonum — „bretońskich bajędach” o królu Arturze; zaś w 1216 roku wspomniany już Giraldus Cambrensis, gorący patriota walijski, również przypisuje „bretońskim bajarzom’* (fabulosi Britonesj snucie arturiańskich opowieści^,s. Nie

¹⁴    J. Bedier, Le roman de Tristan par Thomas, t. II, Paris 1905; streszczenie dyskusji i zwolennicy obydwu te/ w: R.S. L o o m i s, The Orał Dijffusion of the Arthurian Legend [w:] Arthurian Literaturę in the Middle A ges, op.cit., s. 52—63.

¹⁵    Wszystkie powyższe cytaty za: R.S. Loomis, The Orał Dijffusion..., op.cit., s. 55.