DSC02276 (5)

XXXII SPORY O GENEZĘ „PIEŚNI O ROLANDZIE"

a nie anonimowej kolektywnej tradycji, zawdzięczamy je jako dzieła sztuki. W przypadku Pieśni o Rolandzie mamy do czynienia z wielkim poetą, który obdarzył nas arcydziełem, „Arcydzieło zaczyna się od swego autora i na nim się kończy"³. Reszta jest tylko wyjaśnieniem okoliczności, źródeł, materiałów, którymi się ten poeta — umownie na/wan> Turoldem — posłużył.

„Indywidualizm" i „tradycjonalizm”. Poglądy Be-diera na powstanie chamom de geste sprowokowały długie i zażarte spory, polemiki i nowe propozycje. Szczegółowe ich zreferowanie czy choćby wymienienie różnych punktów widzenia na tę sprawę nie byłoby tu możliwe. Można jednak zgrupować te poglądy w dwa zasadnicze nurty, z których jeden przejmuje i kontynuuje w jakiś sposób myśl Bediera, drugi natomiast nawiązuje do teorii przedbedierowskich. Używając przyjętej w tych badaniach terminologii, nazywać będziemy nurt pierwszy indywidualizmem. ponieważ przypisuje on decydującą rolę indywidualnej inicjatywie twórczej poetów, drugi zaś tradycjonalizmem. gdyż tu ciężar przesuwa się na koncepcję nieprzerwanej, zbiorowej tradycji.

A. Indywidualiści. Zacznijmy od tendencji indywidualistycznych — od następców Bediera. Rozwijanie jego myśli poszło w różnych kierunkach. Tak np. P. Boi-ssonnade. wychodząc od sygnalizowanych przez Bediera powiązań Pieśni o Rolandzie z krucjatami, zwłaszcza hiszpańskimi, wybrał drogę historycznych identyfikacji, dopatrując się w Pieśni nieomal epopei z kluczem, której wydarzenia, bohaterowie i miejsca stanowią sieć aluzji do dziejów tychże krucjat: w gruncie rzeczy jest to metoda podobna do tej, jaką posługiwali się wcześniejsi badacze,

* J. Bćdier, Les Ltgendes epiąues, Paris 1912, 1. III, s. 450.

z tym, że tamci szijkali podobieństw w historii czasów karolińskich, teraz zaś chodziło o ukazanie w autorze Pieśni syna swojego czasu, a nie czasu dalekich przodków. Nawiasem mówiąc, podobne identyfikacje miały się jeszcze nieraz pojawić, prowadząc m.in. do tak zaskakujących hipotez, jak wiązanie Pieśni o Rolandzie z wydarzeniami w Grecji w latach 1081—1085 (H. Gregoire); nie będziemy tu wchodzić w szczegóły. Ogólnie wszakże rzecz biorąc, pewna aluzyjność epopei starofrancuskiej w stosunku do faktów historycznych epoki, w której powstawała, a nawet jej zaangażowanie polityczne bywa nieraz prawdopodobne.

Inni natomiast badacze skoncentrowali się raczej na studiach literackich nad Pieśnią o Rolandzie: tutaj sugestia Bediera, by nareszcie zająć się zachowanymi tekstami, a nie ich hipotetycznymi prototypami, okazała się szczególnie płodna. Edmond Faral poświęcił Pieśni studium monograficzne w duchu bedierowskim (1933); Albert Pauphilet, interpretując jej sens i wymowę nieco inaczej, przeciwstawił formule mistrza: „na początku była droga” — inną, jeszcze bardziej radykalną: „na początku był poeta”. Rysuje się tu tendencja ku pełnemu indywidualizmowi, oczyszczonemu nawet, z tych resztek koncesji na rzecz poprzedzającej tradycji, jaką stanowiły, w ujęciu Bediera, owe legendy lokalne wegetujące na szlakach pielgrzymek. Utwór poetycki rodzi się po prostu w głowie poety — ta myśl zaczęła torować sobie drogę coraz śmie-lej.

Skoro jednak poczęto dostrzegać w Turoldzie poetę--artystę, świadomego i panującego nad swoim dziełem, wykazującego pewien poziom kultury, pociągnęło to za sobą pytanie, kim był ów poeta: żonglerem-śpiewakiem wędrownym, jakiego widział w nim jeszcze Bćdier; czy też raczej klerkiem, czyli, mówiąc dzisiejszym językiem, in-

3 — BN 11/233 Pieśń o Rolandzie