DSC02279 (4)

xxxvin SPORY O GENEZĘ ..PIEŚNI O' ROLANDZIE"

Od lat pięćdziesiątych w pracach badaczy takich, jak Italo Siciliano. Pierre Le Gentil, Martin de Riąuer zaznaczyła się tendencja, by spojrzeniem na początki chan-sons de geste ogarniać równocześnie oba czynniki: i „ramy", i „arcydzieło". Niekoniecznie musi się przyjmować tylko jeden sposób wyjaśnienia, identyczny dla wszystkich utworów. Nie można wykluczyć trwającego przez wieki fermentu epickiego czy ukrytego życia poezji, ani żadnych innych form ciągłości tradycji ustnej (np. tradycji rodowych), nie można zamykać oczu na analogie, sugerowane przez porównawcze badania literackie — choć trzeba się też strzec mitu „uniwersalnej fenomenologii gatunku epopei" (Aurelio Roncaglia). Z drugiej strony również tradycja pisana, kronikarska i kościelna, łącznie z bedierow-skimi legendami lokalnymi, mogła dostarczyć materiałów, a łacińska poezja — wzorów retorycznych. Ale właśnie: są to wszystko tylko materiały i wzory. Przy całym otwarciu na hipotezy tradycjonalistyczne można pozostać indywidualistą w odniesieniu do tego decydującego momentu, kiedy z tych cząstkowych elementów zaczerpniętych z tradycji powstaje dzieło — w wypadku Pieśni o Rolandzie: arcydzieło. Trudno nie kruszyć kopii o Turol-da, o jego prawo do statusu poety, a nie tylko jednego z kolejnych poetów.

W tych próbach syntezy i mediacji różnie układają się proporcje między wagą przywiązywaną do jednego i drugiego z czynników składających się na powstanie epopei. Czasem odnosi się wrażenie, że w ogóle wszystko w tym sporze jest kwestią proporcji: nawet u najbardziej zdecydowanych przedstawicieli obu szkół da się wyłowić ustępstwa fia rzecz szkoły przeciwnej. Trudno spodziewać się definitywnego rozstrzygnięcia tej kwestii (chyba, że nastąpi nowe, rewelacyjne odkrycie jakichś nieznanych jeszcze świadectw). Wartością, jaką przyniosły żmudne i do-

ciekliwe badania nad problemem genezy, jest zapewne lepsza znajomość warunków, sytuacji, klimatu, w jakich narodziła się epopeja starofrancuska. Ale tego, jak się narodziła, dokładnie nie wiemy: pomimo tylu poświęconych mu tomów, problem ten wciąż otoczony jest sferą tajemnicy.

Milczenie i wymowa wieków. Pozostaje do sprecyzowania jeszcze jeden istotny aspekt tego sporu, pominięty dotąd dla uproszczenia wywodów: pytanie o to, czy między VIII a XI wiekiem jakiekolwiek świadectwa mogą potwierdzić ewentualne istnienie tradycji poetyckiej przygotowującej grunt pod epopeję. Bedier, jak była o tym mowa wyżej, kładł nacisk na milczenie wieków, odmawiając wiarygodności, znaczenia lub dawności różnym wzmiankom kronikarskim i tekstom, do których jego poprzednicy przywiązywali wagę. Jego oponenci z kolei rewaloryzowali je na nowo, ponadto dalsze odkrycia wzbogaciły ich zasób. Najogólniej rzecz biorąc, tradycjonalizm może zawsze odeprzeć argument ex silentio („z milczenia’'), powołując się na ustny charakter tego nie znanego nam przekazu poetyckiej, ludowej pamięci -o dziejach przodków: jeśli kroniki o nim milczą, to dlatego, że autorzy kronik — a więc klerkowie, żyjący w kręgu kultury kościelnej, łacińskiej i religijnej — nie mieli powodu się nim interesować.

Niemniej jednak, sięgając właśnie do kronik i innych pism łacińskich, od dawna wyławiano z nich sformułowania, które mogą — choć nie muszą — być echem takiego przekazu. Ograniczymy się tu do przykładów. Już około r. 840 autor Żywota Ludwika Pobożnego (Vita Hludomci PU), zwany Astronomem Limuzyńskim, wspominając o klęsce tylnej straży Karola Wielkiego w drodze powrotnej z Hiszpanii, nie wymienia imion poległych, ponieważ, jak mówi, są one znane: ąuia mlgata sunt. Ale czy rzeczy-