DSC02165 (5)

CIV 'WAt.il O TŁUMACZENIU

nym, X U-wiecznym brzmieniu, nie zaś na ich nowofrancuskich tłumaczeniach (nb. nawet te najbardziej w założeniu wierne, istotnie zniekształcają brzmienie oryginału: starofrancuska składnia była znacznie bardziej giętka i plastyczna niż sztywny szyk wyrazów w dzisiejszei trancuszczyżnie; czasem wręcz łatwiej przekłada się ją na język polski). Z uwagi na sporne i różnie odczytywane lekcje rękopisów (jest w nich sporo błędów, a poza tym eliptyczna syntaksa i brak znaków interpunkcyjnych często nie pozwalająjed-noznacznie ustalić sensu zdania), korzystałam z wszystkich wymienionych w bibliografii wydań, żadnego z nich nie przyjmując za wiążące: jest to więc pewnego rodzaju „przekład krytyczny". Alternatywne możliwości odczytania danego wersu bądź zdania podane są w przypisach, jednak jedynie w tych przypadkach, kiedy istotnie zmieniają jego sens. Ponieważ przekład oryginałów może oddać jedynie bardzo okaleczoną i fragmentaryczną wersję legendy (w zachowanych fragmentach brakuje tego, co w pierwszym rzędzie kojarzy się z Tristanem i Izoldą: złotego włosa przyniesionego przez jaskółki, walki ze smokiem, napoju miłosnego...), uzupełniłam największe luki za pomocą krótkich streszczeń epizodów opisanych przez Eilharta, Gotfryda i brata Roberta (tekst w nawiasach, kursywą).

Forma przekładu. Wybór formy przekładu budzi wiele wątpliwości. Wszak wszystkie zachowane teksty pisane są wierszem (typowym dla XH-wtecznych powieści ośmiozgłoskowcem o parzystych rymach). Rozmaite figury retoryczne i stylistyczne, gry symetrii i chiazmy, nierzadko efektownie ujęte w ramy jednego wersu (jak np, słynny cytat z Hlciokrsewu: Bele mnie, si est de mus: / ne sanz met, ne jeo sanz vus\ En I 'art por moi, / por li morrai Bćroula; Iseut ma drue, fseut ma mie, / En \>us ma mori, en vus ma vie Thomasa itp.¹), giną bezpowrotnie w prozie. Narracja

' „Miła moja, tak jest i z nami: / ni ty beze mnie, ni ja bez ciebie¹'' Ja palą dla mnie [z mojego powodu] i ja dla niej umrę"; „Izold moja ukochana Izold moja miła, / w tobie moja śmierć, w tobie moje życie”

pozbawiona rymu i rytmu może sprawiać wrażenie nieskładnej i wymagać czasami przebudowy stylu. Niektóre słowa czy sformułowania spełniają wyłącznie rolę tzw. chevilles, czyli „waty” wypychającej wers do pożądanych rozmiarów lub pomagającej znaleźć potrzebny rym: czy wolno nam jednak beztrosko się ich pozbywać? Może więc powinno się, chcąc dochować zasadniczej wierności oryginałowi, przełożyć go wierszem? Trudno jednak wyobrazić sobie dokonanie przekładu — a także „strawną” lekturę — ponad dziewięciu tysięcy wersów ciągłej narracji wierszem (nie mówiąc o tym, że przekład, chcąc wiernie oddać treść oryginału, musiałby być od niego znacznie dłuższy: giętka i eliptyczna składnia starofrancuska, a także zmienna ortografia i krótkie, na ogół jedno- lub dwusylabowe słowa, pozwalają na tworzenie zdań

0    wiele krótszych niż we współczesnej francuszczyżnie czy polszczy/nie)¹. Za przekładem prozą przemawiają też inne, bardziej ważkie argumenty. Otóż rymowany ośmiozgłoskowiec, płynny, z< słabą średniówką (a czasem nawet jej pozbawiony), niezwiązanj ze śpiewem czy melorecytacją, a po prostu głośno czytany, był dl XII-wiecznych słuchaczy najzwyklejszą formą narracji: być moi

1    teraz tekst winien przemawiać w najzwyklejszej formie, jaką d nas jest właśnie proza? W późniejszym Średniowieczu, z pow du trudności z lekturą pisanych wierszem powieści, dokonyv no, jak już wspominaliśmy, niezmiernie częstych adaptacji pr< XU-wiecznych utworów (rymowanych i asonansowanych), może nas dodatkowo „upoważniać" do takiej formy przekładu, jednak nie zapomnieć, jak wyglądała ory ginalna forma tych ut rów, zamieszczamy w Aneksie dwa fragmenty powieści Ber

1

We Francji przy publikacji stary ch tekstów przyjęto obecnie czaj wydań dwujęzycznych, które obok tekstu oryginalnego umiesz dosłowny niemal przekład, czasem zachowujący rozbicie na wers rezygnujący całkowicie (na ogół) z ambicji literackich, w założeni jący być jedynie pomocą przy lekturze oryginału. Jednak odizolows oryginału, tego typu przekład brzmi chwilami cokolwiek abstrakcyji wręcz absurdalnie.