DSC02263 (9)

wem czterech pór roku i wypełnione związanym z nimi rytmem prac potowych, zdeterminowane jednym, niezmiennym celem: uprawy ziemi i zdobycia pokarmu. „Wszystkie prace, niepokoje i nadzieje, wszystkie dusze ludzkie krążyły około jednego celu — utrzymania bytu [...] Niby pszczoły koło ula, roiły się ich myśli około wielkiej sprawy powszedniego chleba. Zboczyć z tych kierunków było im trudno, całkiem wydobyć niepodobna”.

Ten zespół czynników wyznacza zaprezentowaną w po-f wieści koncepcję człowieka/chłopa organicznie zespolonego z ziemią i całą przyrody żyjącego rytmem jej przemian, czującego razem z ni 4 i rozumiejącego się z nią nawzajem. On „rozmawia” z końmi, z wróblami, z ziemią, ze słońcem, z wiatrem, nawet ^„zębatymi a leniwymi” •U bronami. On rozumie ich „mowę’’;

Ot, dola! — szepnął Ślimak. — Żeby to dziedzic, żeby choć ekonom tak cię, człeku, postponował, jeszcze by żalu nie była Ale nieme stworzenie i - to już -nie daje ci dobrego słowa...”

(Podobno natura, las i wicher, przemawia do Maćka Owczarza w zimowy wieczór, gdy wyprawił się po drzewo.j -p Chłop jest przywiązany do swego dobytku niemniej niż do Judzi. Gdy ogląda krowę, którą zamierza kupić od sołtysa Grochowskiego, gdy „bydlątko {...] zwróciło ku niemu łeb i mokrym pyskiem dotknęło mu ręki, Ślimaka ogarnęła taka rzewność, że o mało nie objął za szyję i nie i; ucałował krowy jak człowieka’\j:Ukazując postaci ludzi nieraz ucieka się Prus do takich oto porównań: Maciek Owczarz „cichy jak mrówka, wierny jak pies i choć ka-, lęka pracowity za dwa konie”. Jj

Siła fizyczna i przydatność do roboty to cechy określa-; jące w chłopskich oczach wartość ludzi, f* [Chłop jest więc naturą pierwotną, żyjącą życiem przyrody i w niej znajdującym proste, ale pewne uzasadnienie wszystkich zjawisk rzeczywistości. Ta cecha była zawsze wyraziście eksponowana w twórczości naturalistów i koncepcja człowieka, której wykładnikiem jest tutaj Ślimak

wraz ze swą zagrodą, nosi wyraźne znamiona wpływów naturalizmu^

Do tych cech dochodzą dalsze, przede wszystkim tempe-rament chłopa, jego 'brutalne, a nie zawsze uzasadnione skłonności do fizycznej przemocy nad słabszym (bicie Jędrka bez wyraźnego powodu czy też okrutne znęcanie się nad Owczarzem po stwierdzeniu kradzieży koni).

Tryb życia uregulowany rytmem zjawisk natury kształtuje też cechy charakteru chłopa. Typowym przykładem jest Ślimak: pracowity, ale ociężały, ambitny, ale niezdolny do podjęcia samodzielnej decyzji, zatroskany o swój byt, ale leniwie zwlekający z wykonaniem prac go zabezpieczających. Człowiek przystosowany do istniejącego status quo i przekonany o raz na zawsze ustalonym po-rządku w naturze i wśród ludzi. Stąd uznanie za nie-— zmienną i zgodną z prawami natury istniejącej hierarchii społecznej:

„Pan Bóg taki rząd postanowił na świecie, żeby nie było równości. Dlatego jest niebo wyżej, ziemia niżej — sosna wielka, a leszczyna mała, a trawa jeszcze mniejsza. Dlatego i między ludźmi jeden jest stary, drugi młody — jeden ojciec, drugi syn — jeden gospodarz, drugi parobek — jeden pan, drugi chłop”. v

Taki jest Ślimak. Toteż „głową” całego gospodarstwa jest jego żóha^Jagha. Kobieta znająca swoje miejsce w życiu zagrody, ale"sprytna i przemyślna, trzymająca w ręku inicjatywę i troskę o pomyślność ich chudoby, gospodyni w prawdziwym tego słowa znaczeniu.

Postacie chłopskie — mimo zasadniczych cech wspólnych — przedstawiają spore zróżnicowanie typów psychicznych i charakterów. 'Oto Jędrek, starszy syn Ślimaka, dziecko epoki popańszczyźnianej, niezdolny do pogodzenia się z uświęconą w oczach jego rodziców autorytetem samego Stwórcy i natury, nierównością, zadziorny i skłonny do bitki. I jego przeciwieństwo — Stasiek, postać w tym świecie niezwykła i tragiczna, dziecko chorobliwie nerwowe i nadwrażliwe, które pyta: czy woda widzi i co myśli trawa; chłopak co „wraz z ptakami prze-

23