DSC02275 (6)

MARIA RZEUSKA:

„PARANTELE"

I..CHŁOPI" REYMONTA A „PLACÓWKA" PRUSA] •

(...) ogromna część fabuły i jej kompozycji w Chłopach jest dziedzictwem pozytywizmu. Wszak od początku do końca przez wszystkie cztery tomy powieści biegnie ów charakterystyczny wątek nienawiści i sporu wsi z dziedzicem. Chodzi tu o las i ziemię. O jaką ziemię? O tę, którą dziedzic sprzedał Niemcom. I właśnie, zupełnie tak samo jak w Placówce, chłopi postanawiają nie dopuścić do sprzedaży. Dzięki ich uporowi Niemcy się wynoszą, lip-czacy zaś rozkupują grunty [...]

Placówce należy się chwila baczniejszej uwagi, bo z Chłopami wiążą ją liczne i znamienne związki (...)

Historia gruntów podleskich łudząco przypomina sprawę z ziemią po dziedzicu u Prusa. W obu powieściach grunt, który pragną nabyć gromadą włościanie, przeszedł już w ręce niemieckie. I tu, i tam delegacje prowadzą z panem układy i odnoszą się do niego nieufnie. I tu, i tam polscy chłopi zwyciężają Niemców i zmuszają ich do wyniesienia się. Wprawdzie w Placówce Niemcy rozbili się o wolę jednostki, Ślimaka, w Chłopach zaś mają do czynienia z całą wsią, lecz istoty rzeczy to nie zmienia. Niesłychanie znamienna jest rozmowa mężczyzn lipeckich z Niemcami. Bez wątpienia ród swój wiedzie ona z podobnych rozmów na szeroką skalę wprowadzonych do Placówki. Warto je zestawić i porównać.

Ślimak i Niemcy:

„— Grunt? — powtórzył zdziwiony chłop, oglądając się za siebie. — Grunt?...

Chwilę wahał się, nie wiedząc, co odpowiedzieć, wreszcie rzekł:

— A cóż wy, panowie, macie za prawo kupować mój grunt?

.— Mamy pieniądze — odparł brodacz.

—    Pieniądze?... Ja za pieniądze nie sprzedam. To przecie moja ziemia... Zatem... jakim prawem wy chceta kupować mój grunt, kiedy on jest mój?... Mój własny, no?...

—    ...Ależ my tobie chcemy zapłacić!... Gotówką... Po sześćdziesiąt rubli za morgę...

—    I za sto nie sprzedam — odparł Ślimak — bo nie macie na to nijakiego prawa.

—    Ale możemy umówić się z dobrej woli.

Chłop pomyślał i nagle zaśmiał się.

—    Takiście starzy — rzekł — a jeszcze nie macie rozumu na to, że przecież ja, z dobrej woli, mojego gruntu nie sprzedam.

—    Dlaczego?... Za te pieniądze, które wam dajemy, moglibyście za Bugiem kupić całą włókę.

—    Ale to przecie moja góra, mój grunt! — odparł chłop. — Idźcie do komisji, a pokażą wam, jako to jest mój własny grunt i jako do niego nikt nie ma prawa.

—    Prawa nie ma nikt — potwierdził stary — ale ja chcę kupić...

—    No to ja nie sprzedam."

Lipczacy i Niemcy:

„...aż Rocho przerwał.

—    Przyślim od całej wsi po to — mówił po polsku, głośno i wyraźnie — by was prosić po dobroci, żebyście nie kupowali Podlesia...

—    Tak! Juści! Po to! — powtórzyli za nim, trzaskając kijami.

Tamci zrazu osłupieli.

—    Co on gada? Czego chce? Nie rozumiemy! — bełkotali, uszom nie wierząc.

Więc im Rocho raz jeszcze i po niemiecku powtórzył.j

—    Czyście wy wszyscy powariowali? — wołał stary, podnosząc ręce. — Wzbraniacie nam kupować ziemię! Dlaczego? Z jakiego prawa?...

Znowu mu Rocho wyłożył wszystko spokojnie, szeroko i jak się patrzy, ale Niemiec, poczerwieniawszy ze złości, wrzasnął:

197