DSC02276 (6)

—    Ziemia jest tego, kto za nią płacił

—    Tak wygląda po waszemu, ale po naszemu jest inaczej, że powinną być tego, komu jest potrzebną — powiedział uroczyście.

—    A to w jaki sposób, za darmo może, po zbójecku? — kpił urągliwie.

—    Za te dziesięć palców, duża płatał — odpowiedział tak samo Rocho.

—    Głupie gadanie I Co tu będziemy czas tracić na żarty. Podlesie kupiliśmy, jest nasze i pozostanie, a komu się to nie podoba, niech idzie z Bogiem i omija nas z daleka. No, czego jeszcze czekacie?...

—    Czego? By wam powiedzieć: wara od naszej ziemi! -buchnął Grzeła...

...aż Mateusz odgarnął Rocha na stronę i wysunął się przed Niemców, kiej wilk, błyskając zębami.

—    Słucha jta, Niemcy! — ryknął, wyciągając pięście. — Mówiliśmy do was po ludzku, poczciwie, a wy grozicie kre-minałem i przekpiwacie się z nas! Dobra, ale teraz zagramy z wami inaczej. Nie chceta zgody, to wama zapowiadamy przed Bogiem i ludźmi, jak pod przysięgą, że na Podlesiu nie wysiedzicie! Przyszlim z pokojem, a wy chceta wojny! Dobra, kiej wojna, to wojna! Mata za sobą sądy, mata urzędy, mata pieniądze, a my jeno te gołe pięście,,, Obaczycie, czyje będzie górą!...

Jak widzimy, sama koncepcja rozmowy dwu stron i sposób argumentacji są niemal identyczne w Chłopach i w Placówce.

Z Reymonta zacytowaliśmy więcej, żeby ukazać dowodnie, że cała postawa lipczaków wobec Niemców nie różni się od Ślimakowej, jest tylko agresywniejsza. Zdaje się nie ulegać wątpliwości, iż wiele motywów, tendencji i koncepcji artystycznych pozytywizmu weszło do dzieła Reymonta via Placówka [...]

Oto Kuba jest nawet w szczegółach kopią Maćka Owczarza. Obaj są niesłychanie pracowici, pokorni, przywiązani do gospodarzy, jednako umiłowali zwierzęta, zwłaszcza konie; obaj mają przodków, którz.v brali udział w walkach

// ,

--■ ■ ' Bi //    ■■■•

0    Polską (Kuba nawet sam brał udział w powstaniu stycz^ niowym); kuleją tak samo na jedną nogę, tak samo są naiwni i rozrzewniająco komiczni; podobnie rzadko się upijają, ale wówczas identycznie tracą w karczmie dopiero co otrzymane „zasługi". Ich losy są różne, ale tak samo smutne i żałosne. Kuba jest bliźniaczym bratem Maćka. A znów uwiedziona dziewczyna, służąca Magda z Chłopów, którą stale wypędzają z młyna, od organistów, aż zostaje w karczmie u Żyda, przedziwnie przypomina głupią Zośkę z Placówki.

Szczególnie ulubionym motywem epoki pozytywizmu była postać wiejskiej dziewczyny tułającej się po chatach

1    dworach w roli służącej-popychadła, obarczonej nieślubnym dzieckiem, z tego powodu wyganianej zewsząd i żyjącej w skrajnej nędzy. Jest to zapewne echo, zresztą bardzo dalekie, Ulany i Budnika Kraszewskiego. Adolf Dygasiński w powieści Maigiela i Maigielka (1901) temat ten opracował na szeroką skalę; w węższym zakresie, ale jeszcze przed Dygasińskim, zajął się nim Prus w Placówce. Głupia Zośka, pędzona z gminy do gminy, reprezentuje go w sposób klasyczny. Drobniejszych podobieństw między Placówką i powieścią Reymonta znaleźć można jeszcze wiele [...]

ADAM GRZYMAŁA-SIEDLECKI: „POZYTYWISTYCZNA KOŁYSKA WYSPIAŃSKIEGO" *

Zauważymy to w Weselu Wyspiańskiego:

Dramatyczna nić dzieła nawija się bez przerwy na wrzeciono tańca. Przechodzą sceny i akty, a w ucho słuchacza nieustannie wpada rytm tej muzyki, pod którą za ścianą weselnicy tańczą, aż nareszcie w finale sztuki ten

» Adam Grzymala-Siedleckl (1876—1967) — krytyk literacki i teatralny, dramatopisarz i eseista, autor wielu prac o Wyspiańskim, m.in. pod-' stawowej książki o poecie Wyspiański. (Cechy i elementy lego twórczości).

Fragmenty artykułu w „Kurierze Warszawskim" 1932, nr 134. Tekst wg:

A. Grzymala-Sledlecki, O twórczości Wyspiańskiego, oprać. A. Łempicka.

Kraków 1970, s. 385—390.

199