DSC02314 (4)

..PIliŚŃ o ROLANDZIE" A „CHANSONS DE OESTE"

ca — aleksandrynem, czyli wersem dwunastozgtoskowym to pierwsza cecha formalna tej ewolucji. Ta nowa sita wersyfikacyjna uchodzi za coś lepszego, bardziej eleganckiego: na przełomie XII i XIII w. Jean Bodel z Arras, autor dochowanej do naszych czasów wersji Pieśni o Sak-sonach (La Cltanson des Saisnes) stwierdza na wstępie, że żonglerzy śpiewają wprawdzie na ten sam temat, „ale nie znają bogatych, nowych wierszy i rymowanej pieśni, którą ułożył Jean Bodel”. Ten incipit z podpisem autora jest również znamienny — najstarsze chansons de geste były zawsze anonimowe (z pominięciem spornego problemu Turolda); z późniejszego okresu dochowały się natomiast imiona niektórych poetów — Jean Bodel, Bertrand z Bar--sur-Aube, Adenet le Roi... Jest to wyraz dalej posuniętej literackośd gatunku; prawdopodobnie śpiewana epopeja żongłerska staje się coraz bardziej epopeją czytaną — stąd możliwość i potrzeba większej wykwintności formalnej symbolizowanej przez rym. Opowieść epicka zbliża się do opowieści romansowej i włącza się na równych prawach w twórczość zawodowych poetów uprawiających różne ówczesne gatunki. Nowy kształt wersyfikacyjny wiąże się także z wydłużaniem się tekstów, z pewnym rozwodnieniem stylu. Rozrastają się one również w następstwie mnożenia wątków i epizodów, komplikowania akcji. Wczesne chansons de geste są stosunkowo krótkie; późniejsze obejmują po kilkanaście, czasem ponad dwadzieścia tysięcy wersów: naturalnie nie są to już wersje przeznaczone do śpiewania przez żonglerów.

Wspomniany wpływ romansu, czyli powieści dwornej, obejmuje jednak nie tyle cechy formalne, co zakres motywów narracyjnych i ogólną atmosferę późniejszych epopei. Od XII wieku, szczególnie od drugiej jego połowy, obok „matem francuskiej”, czyli historycznych zj^pże-nia legend epickich, w orbitę zainteresowa^^jB^ńw

poezji, zwłaszcza bardziej wykształconych i skupionych w kręgach dworskich, wkraczają — „materia antyczna” i „materia bretońska”¹, zaczerpnięte z tradycji literackiej starożytności i ze skarbca legendarnego Celtów; w oparciu o nie kształtuje się nowa forma narracyjna — roman czyli powieść — i nowy świat poetycki. Jest to świat, w którym na pierwsze miejsce wysuwają się wartości takie, jak poszukiwanie przez rycerza-bohatera indywidualnej samorealizacji na drodze aventure, czyli przygody (bardziej niż służba ponadjednostkowej sprawie), miłość do damy, często według kodeksu miłości dwornej, wywodzącego się od- prowansalskich trubadurów, wreszcie współistnienie świata ludzkiego ze światem baśniowej cudowności. Rozwijając się równolegle, epopeja i romans musiały na siebie wzajemnie oddziaływać; granica wyznaczona strukturą formalną (w powieści dominują ośmiozgłoskowce rymowane parzyście, tworzące tekst ciągły, bez podziału na laisy) bywa dość płynna w zakresie inspiracji. O ile najstarsze epopeje, o Rolandzie, Wilhelmie czy Gormundzie, wprowadzały nas w rzeczywistość wojenną, poważną i surową, prawie wyłącznie męską, o tyle na etapie późniejszym ten obraz świata różnicuje się i wzbogaca niekiedy o wątki romansowe, przygodowe, baśniowe. Częsty jest np. motyw pięknej Saracenki, bez pamięci zakochanej w rycerzu chrześcijańskim i z miłości zdradzającej swoich, by przyjść ukochanemu z pomocą: prototypem jest tu Orable ze Zdobycia Orange, ochrzczona potem pod imieniem Guibourc i zaślubiona Wilhelmowi; już w starej Pieśni o Wilhelmie towarzyszy ona wiernie i mężnie małżonkowi, wspomagając go i podtrzymując w chwilach załamania. Czasem

1

Rozróżnienie tych trzech „materii" (materia Francji, Bretanii i Rzymu) wprowadza wspomniany wyżej Jean Bodel (przełom XII i XIII wieku).