DSC02754

niu do samego pojęcia, jak i najdawniejszych koncepcji filozofów przyrody, współtworzących obraz świata w swiede archaicznym, ujęcie racjonalistyczne i dialektyczne zarazem, wchodzące w skomplikowane związki z ówczesną nauką przyrodniczą i matematyka.

Nieskończoność pojawia się w widu dziełach Stagiryty. Najpełniejszy wgląd w istotę pojęcia otrzymujemy w Fizyce. I od razu należy powiedzieć, że Arystoteles systematyzujący znaną sobie wiedzę naukową {dcfacto filozoficzną), nie dostrzega idei nieskończoności (bezkresowośd), ale jej złudzenie, i co najwyżej pitagorejską koncepcje liczbową. Stoi w pewnym sensie po stronic Platona, który także odwoływał się do liczby, choć nadawał nieskończoności substancjalną formę, czemu Arystoteles z kolei sprzeciwia się stanowczo. Dla Arystotelesa obserwacje kosmosu i natury wskazują w głównej mierze na porządek organiczny i geometryczno-matematyczny. Wszystko, co istnieje w święcie materialnym jest przemijające, a więc skończone, jak dało człowieka. Aktualnie nieskończonośd po prostu nic ma. Powraca jednak w nieskończonym kole, ciągłe na nowo, choć w zmienionej konfiguracji czasowej ten sam porządek, co może wzbudzać poczude nieskończonego trwania, a jest tylko odradzaniem się, kolejnym wcieleniem tej samej przyrody. Co najwyżej możemy sobie wyobrazić, że do każdej dowolnej liczby dodamy kolejną, budując w ten sposób jakiś nieskończony dąg, możliwy tylko potencjalnie. Nieskończoność tedy jest domeną matematyki i fizyki, i żaden byt naturalny czy idealny, także Bóg, takiego atrybutu nie posada. Nieskończoność sama w sobie nic istnieje i nie

stanowi żadnej formy bytu. Bezkres filozofów przyrody nie mice. <•:; w horyzoncie racjonalnej myśli Arystotelesa, kióry nie uznaje także jcć.    -yjako

początku wszystkiego, czym znacząco różni się od Platona .

jedna być nie może w żadnym wypadku, bo jedna nie twom p!.    ' Wykluczyć trzeba również ich nieograniczoną wielość, ponieważ -    - -ypadku

byt byłby niepoznawalny. Wynika z tego jasno, iż nic może ani nieskończenie wiele zasad*¹.

Arystoteles jest przekonany, że obecność pojęcia nieskończoności bierze się z pięciu źródeł: t) z odczucia nieskończoności czasu; z)%rafigBHBfcŁ I nieskończonej podzielności każdej wielkości; 3) z obserwacji dągjegoodnżstfiH nia się bytów w przyrodzie; 4) z niemożności określenia kresu, jeśficókćfóipH jest ograniczane przez inną rzecz; 5) z przypuszczenia, iż liczba oraz niaaiM tyczne wielkości, a także przestrzeń poza widzialnym niebem, są nieskończone. Wszystko to jednak nosi znamiona pozoru. To nieskończoność, która naui j się wydaje. Filozof odrzuca zdecydowanie substancjalny sposób istnienia nieskończoności, jej samoistność i pozorną nieokreśloność, wychodząc od caaflp tycznej konstatacji, że pojęcie to „nie może być czymś oderwanym od rzeczy zmysłowych, jakimś bytem nieskończonym’** i stanowi co najwyżej atrybut matematycznej wielkości liczbowej. Nie odrzuca absolutnie nieskończoności, ale sprowadza ją do wymiaru fizycznego, określonego, liczbowego:

A zatem nieskończonym nazwiemy zbiór taki, do którego można ciągłe dobierać z zewnątrz jakiś nowy element. A znów to, co nie ma już nic na zewnątrz, jest dunkzone i całe**.

Filozof poświęca krytycznej analizie pojęcia także ustęp dziesiąty w księ-XI Metafizyki, i jest to - dodajmy—znaczący (podobnie jak i poprzedni) v odniesieniu do późniejszych prób dookreśleń nieskończoności przez

/itoteles. Fizyka, w. tenże. Dzieła wszystkie, u 2: Ałyla. O mefce. O powstawaniu ze.ziu. Meteonlogika 0 świecie. Metafizyka, przeł., wstępem i komentarzem opatrzył -i.Tuk. A. Paciorek, 1_ Regncr, P. Siwek, Warszawa 1990. s. 37—98.

Tamie. s. 73 (Fizyka).

Tamże, s. 79 (Fizyka).

J)