DSC02756

odnaleźć duchową inspirację oraz źródło nieskończonych wyobrażeń, nie pokrywa się z rzeczywistym obrazem tamtego świata, mało komplementarnym w stosunku do wizji epoki kreowanej przez romantyzm.

Podsumowując ten wątek rozważań, należy podkreślić, że pierwsi filozofowie natury traktujący bezkres jako zasadę bytu, poprzez analogie wypływające z obserwacji przyrody, dopuszczają możliwość istnienia nieskończonej ilości światów odradzających się w nieustającym procesie samostwarzania. Idealizm platoński (a później neoplatonizm) ostrożnie przejmuje wybrane założenia pierwszych przyrodoznawców, oddziela jednak apeiron (bezkres) jako byt substancjalny. istniejący zarówno w inteligibilnym świede idei, jak i zmysłowo postrzeganej przyrodzie, od nieskończoności matematycznej. W rezultacie, zdaniem Platona, należy przyjmować możliwość istnienia raczej jednego świata, a nieskończoność staje się elementem materii rozciągniętej pomiędzy bezkresem a granicą. Paradoksalnie, nieskończoność, której nie ogarniemy rozumem, daje się jednak u Platona pomyśleć, choć w określonych ramach. Natomiast Arystoteles zredukował ją całkowicie do zasady matematycznej i zanegował dotychczasowe spekulacje myślowe. Nieskończoność w zgodzie z pi tago rej czy kam i stanowi atrybut matematyki oraz wymiarów fizykalnych zmysłowo postrzeganej przyrody i nie ma nic wspólnego z substancjalnym bytem, jak chciał tego Platon. Można chyba pokusić się o stwierdzenie, że jońscy filozofowie przyrody w bujnej poetyckiej wyobraźni dopuszczający istnienie nieskończonej !:•. cby światów, stworzyli od razu możliwie najszersze przestrzenie myśli dla cctv ■ ■ cia. Wraz z postępem nauk matematycznych i astronomicznych zakres ;■■. ■•na jakby zawęża się do określonych obszarów refleksji. Tak dzieje się przyns; -do czasów nowożytnych. Anaksymander jest przekonany o nieskończ • świata natury, Platon próbuje ją dookieślić i ograniczyć, Sragiryta zaś u:< zostawia złudzeń, sprowadzając zagadnienie do wielkości matematyczn.-j Powstaje więc nieodparcie wrażenie, że pierwsi filozofowie byli najbliżej i świata

romantycznego, i... współczesnych nam dociekań kosmologicznych. Nawet, jeśli sceptycznie potraktować ideę istnienia nieskończonej liczby światów, „to i tak w kosmologii — twierdzi ks. Michał Heller — jesteśmy skazani na rozważanie nieskończenie wielu możliwych wszechświatów, choćby z tego względu, że istnieje nieskończenie wiele rozwiązań równań Einsteina, które mogą być traktowane jako możliwe wszechświaty i wiele z nich jest wysoce interesujących z teoretycznego punktu widzenia”⁴⁴. Także romantycy poprzez włoski neopla-tonizm, filozofię Schellinga, pisma Novalisa i Heinricha von Schuberta bez wątpienia pozostawali w „kuźni natur/’ stworzonej przez pierwszych filozofów jońskich. Zafascynowani otwartym kosmosem i przyrodą jako odradzającym się organizmem⁴⁵ stworzyli mistyczno-religijny obraz świata w przestrzeni żywiołów, oparty nadto w dużej mierze, obok obserwacji empirycznych, na intuicji i czuciu wewnętrznym. Nieskończoność to jeden z wielu elementów natury. Najbardziej tajemniczy. Bezpośrednio zbliżający do Absolutu. Filozofia jońska bliska jest w wielu kwestiach intuicjom i rozpoznaniom romantyków.

N i cskońcconość to jeden z wielu elementów natury. Najbardziej tajemnic! Bezpośrednio zbliżająi do Absolutu. |

Wizerunek świata zdominowany w wiekach średnich przez kosmologię Ptolemeusza. określone interpretacje Pisma Świętego i gradualistyczną ontologię Summy Ihii-rgśczne)św. Tomasza, wyznaczy też odpowiednie miejsce pojęciu nieskotW. u*: -.ości. A rch i tektonika idealna wszechświata wyłaniająca się zAlma-gestu (p.< .‘umączonego w 1175 roku przez Gerarda z Cremony) i pozostałych dzieł Ptolemeusza, syntetyzującego hellenistyczną astronomię, znakomicie wkomponowuje się w chrześcijańską interpretację obrazu stworzenia z zie-

⁴⁴    M. Heller, Ostateczne wyjaśnienia wszechświata, Kraków 2008, s. 150.

⁴⁵    Zob. M. Janion, Kuźnia natury, w. taż, Gorączka romantyczna, Gdańsk 2007, s. 210-212.