PRZEKŁADY
Angelika Seibt
Kryminalistyczne badania porównawcze pisma
a psychologia pisma
 Kriminalistik 2004, nr 4, s. 267 272
Kryminalistyczne badanie pisma można rozpatrywać z dwóch różnych tentycznoS
ci dokumentów sporzą-
ręcznego ma na celu sprawdzenie punktów widzenia: identyfikacji osób dzonych pismem ręcznym. Kwestio-
przy użyciu specjalistycznych metod albo cech wyrażonych przez mowę nowane pismo porównuje się z prób-
autentycznoS
ci dokumentu sporzą- ciała. Podobnie pismo ręczne można kami porównawczymi pisma osób
dzonego pismem ręcznym. Eksperty- badać w różnych aspektach: może znanych, stosując specjalistyczne
za pisma opiera się na badaniu po- chodzić o identyfikację osoby piszą- metody.
strzegalnych cech metodami nauko- cej, co jest zadaniem kryminalistycz-  Najpierw przeprowadza się ba-
wo-empirycznymi. Natomiast psycho- nego badania porównawczego, lub dania fizykotechniczne. Spraw-
logia pisma utożsamiana jest często o treS
ci, które znajdują wyraz w cha- dza się przy tym, czy na doku-
z grafologią, mimo że różni się od niej rakterze pisma  czym zajmuje się mencie znajdują się jakiekolwiek
znacznie według kryteriów nauko- grafologia. S
lady ewentualnie wskazujące
wych. Psychologia pisma rozwinęła Kobiety na zdjęciu uS
miechają się. na sfałszowanie lub podrobie-
się w latach 60. jako ugruntowana US
miech jest wyrazem mowy ciała, nie.
i kontrolowana empirycznie metoda robi wrażenie sympatyczne, przyja-  Następnie wykonuje się badanie
diagnostyki pisma ręcznego. Z punk- cielskie, szczere. Twarze promieniują porównawcze cech pisma
tu widzenia metodyki badań istnieją spokojem i zadowoleniem. Młodsza w próbce dowodowej i w prób-
punkty stycznoS
ci między kryminali- wygląda na osobę bardziej otwartą kach porównawczych oraz reje-
stycznym badaniem pisma i psycho- i aktywną, starsza na introwertyczkę struje zaobserwowane ustale-
logią pisma, względnie grafologią. pełną wewnętrznego spokoju. Tak nia. Ocena znaczenia cech
Eksperci pisma niejednokrotnie samo interpretacja grafologiczna do- zgodnych przeprowadzana jest
otrzymują zlecenia wykonania eks- tyczy cech i uczuć wyrażonych cha- na poziomie skali priorytetów.
pertyzy grafologicznej. Z reguły cho- rakterem pisma. Pierwsze wrażenie Charakterystyczne cechy pisma
dzi tu o ekspertyzę nie grafologiczną, jest najczęS
ciej ogólne: uS
miech jest okreS
lone są przez odnoS
ne de-
lecz kryminalistyczną, czyli badanie bezpoS
rednio zrozumiały dla więk- finicje.
porównawcze pisma. Jakie są różni- szoS
ci ludzi. Następnie wrażenia sta-  Po dokonaniu ustaleń przepro-
ce między grafologią, psychologią pi- ją się bardziej zróżnicowane i opisy- wadza się ich ocenę pod kątem
sma i kryminalistycznym badaniem wane na różne sposoby. różnych hipotez i na podstawie
porównawczym pisma? I jakie są ich W kryminalistycznym badaniu po- zestawu różnych kryteriów. Na-
punkty styczne? W praktyce praca równawczym pisma nie chodzi o wra- stępnie formułuje się wnioski
kryminalistycznego eksperta pisma żenie, lecz o identyfikację piszącego. końcowe i wynik badania w po-
różni się od pracy grafologa lub psy- Pismo ręczne stanowi więc wspólny staci oceny prawdopodobień-
chologa pisma. Istnieją jednak pewne przedmiot badania dla ekspertów pi- stwa.
punkty wspólne, czyli kwestie intere- sma i grafologów. Pierwsze różnice Podczas kryminalistycznej oceny
sujące dla obu tych dziedzin. Np. na występują jednak już podczas reje- pisma ręcznego nie przywiązuje się
fotografii widoczne są dwie kobiety, strowania cech charakterystycznych. żadnego znaczenia do jego treS
ci.
prawdopodobnie matka i córka. Rejestruje się jedynie widoczne
Młodsza obejmuje starszą. Twarze Kryminalistyczne badania zgodnoS
ci lub różnice cech pisma.
obu kobiet są podobne. Obie pocho- porównawcze pisma Kryminalistyczne badanie pisma
dzą z tego samego kręgu kulturowe- ręcznego obejmuje również ocenę je-
go, ale poza tym widoczne jest także Kryminalistyczne badanie pisma go wartoS
ci dowodowej. Powinna
podobieństwo rodzinne. Zdjęcie to ręcznego służy do sprawdzania au- ona opierać się na zastosowaniu
70 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 247/05
PRZEKŁADY
możliwie najdokładniejszych metod Autorka artykułu w 1994 r. powią- w wielu dziedzinach. Należą do nich:
naukowych. W tym przypadku przy- zała pojęcie psychologii pisma ogólne poradnictwo psychologiczne,
datna jest naukowo-doS
wiadczalna z przeciwstawieniem metod grafolo- poradnictwo w dziedzinie rozwoju
psychologia pisma. Praca eksperta gicznych i grafometrycznych, krytycz- osobowoS
ci, partnerstwa, wychowa-
pisma związana jest z dużą odpowie- nie odnosząc się przy tym do grafo- nia i relacji osobistych. Można tu też
dzialnoS
cią i często pojawiają się tu metrii. W tym znaczeniu psychologia wymienić terapię i diagnostykę trud-
kwestie egzystencjalne. W procesie pisma bazuje na tradycyjnych teo- noS
ci w nauce i problemów psycholo-
cywilnym może chodzić o duże pie- riach grafologicznych, a równocze- gicznych. Dla lepszego zrozumienia
niądze; może nawet dojS
ć do przy- S
nie podkreS
la koniecznoS
ć badań osobowoS
ci postaci historycznych
musowej egzekucji. W przypadkach empirycznych. Psychologia pisma i zdarzeń może też być przydatny tra-
podrobienia podpisu lub sfałszowa- jest więc nauką opartą na doS
wiad- dycyjny grafologiczny opis osobowo-
nia testamentu w postępowaniu cy- czeniu. S
ci. Badania z zakresu psychologii pi-
wilnym można się liczyć z procesem Lothar Michel w 1984 r. wypowie- sma mogłyby być także wykorzysty-
karnym. R
wiadkowie mogą być uka- dział się za uznaniem psychologii pi- wane w kryminalistycznych bada-
rani za fałszywe zeznania złożone sma za dyscyplinę podstawową i na- niach porównawczych pisma.
pod przysięgą lub bez niej, jeżeli wi- ukę empiryczną. W odróżnieniu od
dzieli np., że ktoS
ćwiczy podpis, któ- Wallnera nie chodziło mu jednak Ekspertyza
ry następnie zostaje użyty do fałszer- o diagnostykę pisma ręcznego ani
stwa. diagnostykę psychologiczną osobo- Biegli mają szczególną rolę do
Kryminalistyczne ekspertyzy pi- woS
ci, ale o badanie czynników ge- odegrania w postępowaniu sądowym
sma są jawne. W postępowaniu cy- nerujących powstawanie pisma ręcz- służąc pomocą w wyjaS
nieniu stanu
wilnym osoby w nim uczestniczące nego. Jest to kolejna różnica między rzeczy. Istnieją pewne ogólne zasady
mogą się wypowiadać na temat eks- grafologią i psychologią pisma. sprządzania ekspertyzy, do których
pertyzy. Ponieważ ekspertyza naj- Grafologiczne egzegezy (ko- stosują się biegli z różnych specjaliza-
częS
ciej jest korzystna dla jednej ze mentarze) lub interpretacje psycholo- cji. Ekspertyzy dotyczące pisma mu-
stron, a niekorzystna dla drugiej, oce- giczne pisma mają na celu uchwyce- szą uwzględniać następujące kompo-
na taka jest często krytyczna. Sąd nie aspektów osobowoS
ci piszącego nenty: zlecenie i zleceniodawca, ma-
ma prawo również zarządzić osobiste na podstawie wyglądu jego pisma teriał porównawczy i jego ocena, ba-
przedstawienie ekspertyzy przez bie- ręcznego. danie materiału dowodowego i jego
głego. W sumie biegły jest bardzo Psychologia pisma jako dyscy- ocena oraz wyniki badań. Natomiast
osobiS
cie zaangażowany w swoją plina podstawowa dąży do zbadania ekspertyza grafologiczna najczęS
ciej
opinię. Ze względu na wysoką odpo- także tych uwarunkowań charakteru nie ma takiej konstrukcji. Może warto
wiedzialnoS
ć nieodzowne jest więc, pisma ręcznego, które nie są bezpo- byłoby więc wprowadzić analogiczny
aby ekspertyza kryminalistyczna pi- S
rednio związane z osobowoS
cią, jak schemat budowy także do ekspertyz
sma oparta była na postrzegalnych np. nawyki zdobyte podczas nauki z dziedziny psychologii pisma, wyko-
cechach i wykonana metodami na- w szkole, choroby i aspekty technicz- nywanych np. dla firm. Mogłoby to wy-
ukowo-empirycznymi. ne pisma (S
rodki pisarskie). glądać następująco: zleceniodawca
Trzeba dodać, że czynniki te dołącza do zlecenia pismo przewod-
Psychologia pisma uwzględniane były już w tradycyjnej nie, zawierające np. następujące sfor-
grafologii. Podczas egzegezy i inter- mułowanie:  Poszukuje się osób o sil-
W praktyce pojęcie psychologii pi- pretacji przydatne są nie tylko meto- nej osobowoS
ci i umiejętnoS
ci przeko-
sma często bywa utożsamiane z po- dy empiryczne, ale także nauki hu- nywania, które sprawdziłyby się w roli
jęciem grafologii. Stanowisko to było manistyczne. Szersze rozwinięcie te- akwizytorów. Pożądane cechy: sta-
krytykowane m.in. przez Teuta Wall- go tematu nie jest jednak przedmio- rannoS
ć, dyspozycyjnoS
ć, zdolnoS
ci
nera, który pisał:  Psychologia pisma tem niniejszych rozważań. integracyjne . Przedłożony do zbada-
i grafologia są często traktowane jak Psychologia pisma jako dyscypli- nia materiał warto poddać krytycznej
synonimy, mimo że wyrax
nie różnią na podstawowa bada metodami na- ocenie pod względem iloS
ci i jakoS
ci,
się w zakresie wymogu naukowoS
ci. ukowo-empirycznymi psychologicz- aby można było stwierdzić, czy po-
Od lat 60. ub. wieku psychologia pi- ne, fizjologiczne, techniczne i spo- zwoli on odpowiedzieć na zadane py-
sma w odróżnieniu od grafologii roz- łeczne warunki wykształcania się tanie. Podczas wykonywania eksper-
wija się jako udowodniona empirycz- cech pisma ręcznego. Wyniki badań tyzy należy rozróżniać aspekty facho-
nie i podlegająca kontroli metoda dia- psychologicznych pisma mogą woS
ci i osobowoS
ci, treS
ć dokumen-
gnostyki pisma ręcznego . w praktyce znalex
ć zastosowanie tów do analizy pisma ręcznego. Wynik
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 247/05 71
PRZEKŁADY
Zmiana cech pisma
takiej ekspertyzy może pomóc zlece- psychologa pisma. Wiadomo, że jest
pod wpływem parkinsonizmu
niodawcy w podjęciu właS
ciwej decy- to niemożliwe. Byłoby jednak rozsąd-
zji, ale powinna ona być tak sformuło- ne zwrócenie uwagi na zaobserwo-
wana, aby w razie potrzeby mogła W pewnym przypadku dowodo- wane zakłócenia. Na podstawie ta-
znalex
ć zastosowanie także w sądzie. wym należało sprawdzić, czy dopisek kich niewielkich objawów degeneracji
do testamentu został wprowadzony grafomotorycznej nie można bezpo-
Uwarunkowania techniczne przez autora. Z ustaleń wynikało, że S
rednio wnioskować o obniżeniu
pisma ręcznego spadkodawca cierpiał na chorobę sprawnoS
ci umysłowej pracownika,
Parkinsona. Testament został przez który może odznaczać się bogatym
Dla eksperta pisma oczywiste jest niego napisany jeszcze przed zacho- doS
wiadczeniem i kompetencjami za-
rozpatrzenie w pierwszej kolejnoS
ci rowaniem. Trzeba było sprawdzić, wodowymi oraz osobowoS
cią prede-
warunków technicznych sporządza- czy dopisek został na nim umiesz- stynującą go do wysokich stanowisk.
nia pisma, które mogłyby mieć wpływ czony po rozwinięciu się choroby. Może to być jednak zwiastun nadcho-
na jego formę i wygląd. Należą do Wiadomo z literatury, że parkinso- dzących niekorzystnych zmian, co
nich: S
rodki pisarskie, podłoże pisma, nizm powoduje zmniejszenie pisma oznacza, że nie należy przesadzać
podkładka, sposób trzymania S
rodka i drżączkę (tremor). z planami dalszego rozwoju kariery.
pisarskiego itp. W wyniku systematycznych badań
W poważnej, tradycyjnej grafolo- porównawczych ustalono z prawdo- SprawnoS
ć manualna
gii także zwraca się uwagę na te podobieństwem graniczącym z pew- (wyrobienie pisma)
czynniki, o czym S
wiadczy używanie noS
cią, że dopisek został umieszczo-
takich pojęć jak: pióro, obsadka, sta- ny w testamencie w czasie, gdy Badaniom poddano wycinek pi-
lówka itp. Obecnie pisze się częS
ciej spadkodawca był już chory na Par- sma ręcznego mężczyzny, który
długopisem niż piórem, ale S
rodki pi- kinsona. Analizowano niektóre wy- uprzednio wielokrotnie był karany za
sarskie wywierają zdecydowany cinki z dopisku i fragmenty testamen- fałszerstwa. Pismo wykazało wysoką
wpływ na obraz pisma, z tym że nie tu jako próbki porównawcze. Stwier- sprawnoS
ć linii i połączeń. Jest oczy-
ma on nic wspólnego z osobowoS
cią dzono, że litery w dopisku są znacz- wiste, że fałszerz musi dysponować
piszącego. Podczas badania wpływu nie węższe niż w testamencie. Są wyjątkową sprawnoS
cią manualną,
charakteru osoby piszącej na wygląd one też nieco mniejsze. aby móc podrabiać pismo ręczne
pisma może się zdarzyć, że obserwo- i podpisy.
wane cechy pochodzą wyłącznie od Zakłócenia linii pisma Ocena wyrobienia pisma odgrywa
S
rodka pisarskiego. Grafolog także też pewną rolę w kryminalistycznym
powinien uwzględnić tego rodzaju Eksperci pisma często spotykają badaniu pisma. Chodzi tu o możli-
oddziaływania. się z zakłóceniami linii pisma, np. woS
ć wykluczenia podejrzanego
w testamentach. Wówczas na pod- o napisanie okreS
lonego tekstu  ze
Wpływ alkoholu stawie całoS
ci obrazu pisma trzeba względu na fakt, że jego sprawnoS
ć
ocenić, czy chodzi o naturalne zjawi- pisarska nie byłaby wystarczająca.
Przy badaniu pisma ręcznego na- ska grafomotoryczne czy o wprowa- Grafolog zwraca uwagę na inne ce-
łogowego alkoholika zwraca uwagę dzone póx
niej poprawki. chy pisma ręcznego, które wskazują
przede wszystkim prostota tego pi- W praktyce doradztwa psychologii na okreS
loną osobowoS
ć. W krymina-
sma i niewiele indywidualnych cech pisma może się zdarzyć, że w piS
mie listycznym badaniu pisma takie roz-
charakterystycznych. Widoczny jest ręcznym występują zakłócenia biegu ważania się pomija. Cechy osobowo-
wysiłek piszącego. Linie pisma są linii. Analizowano wycinki pisma ręcz- S
ci nie odgrywają tu żadnej roli. Kry-
napięte i w niektórych miejscach nego kandydata do pracy zawierają- minalistyczna ekspertyza pisma musi
przerwane. Następstwem chronicz- ce zaburzenia linii (niektóre widoczne polegać na stosowaniu metod nauko-
nego alkoholizmu jest drżenie rąk, co tylko w powiększeniu). Kandydat miał wo-empirycznych i okreS
lonej liczby
ma wpływ na wygląd pisma. Całkiem już 50 lat i ubiegał się o stanowisko reguł, według których ocenia się ba-
inny jest wpływ na pismo ręczne al- kierownicze. Według doS
wiadczeń dany materiał.
koholu wypitego jednorazowo, oka- autora doS
ć często zdarza się, że pi-
zyjnie, pod wpływem sytuacji. Spora- smo ręczne starszej kadry kierowni- Zakres zmiennoS
ci
dyczne działanie alkoholu przeważ- czej wykazuje zakłócenia biegu linii,
nie powoduje zmniejszenie zdolnoS
ci czyli objawy degradacji grafomoto- W porównawczych badaniach pi-
kierowania ręką, co dotyczy także rycznej. OczywiS
cie stawianie dia- sma ważne jest uchwycenie zakresu
motoryki drobnych ruchów. gnozy medycznej nie jest zadaniem zmiennoS
ci cech pisma ręcznego.
72 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 247/05
PRZEKŁADY
Zakres ten może być nieraz bardzo cały czas zaprzeczała, że listy po- Z kolei w kryminalistycznej eks-
szeroki. Jeżeli do dyspozycji jest nie- chodziły od niej, i utrzymywała, że pertyzie pisma rozważania na temat
wiele materiału porównawczego, mo- były one sfałszowane. Przypadek ten psychologii osobowoS
ci są niedo-
że się zdarzyć, że stwierdza się róż- jest interesujący przede wszystkim puszczalne, ponieważ grafologia nie
nicę między próbką dowodową i po- z psychologicznego punktu widzenia. dostarcza S
rodków dowodowych dla
równawczą, której nie uznano by przy W jednym z listów badano dwie linijki sądu. Kryminalistyczna ekspertyza
większej iloS
ci materiału porównaw- pisma. Karin utrzymywała, że tylko pisma musi ograniczać się do bada-
czego. W badaniach porównawczych one zostały napisane jej ręką. Jest to nia zauważalnych cech pisma i oceny
iloS
ć i jakoS
ć materiału porównaw- pismo w znacznym stopniu ukształto- dowodu pod kątem okreS
lonych hipo-
czego są niezwykle ważne. wane w szkole, odznaczające się tez. Przed sądem logiczne wniosko-
W praktyce doradztwa psychologii długimi kreskami zakończeń liter. wanie nie wystarczy, chodzi o udo-
pisma również bardzo sensowne jest Wskazuje ono na umiejętnoS
ć dosto- wodnienie stanu rzeczy; jeżeli dyspo-
korzystanie z możliwie największej sowywania się i nawiązywania kon- nuje się wystarczającą iloS
cią mate-
liczby próbek pisma, co pozwala na taktu. riału porównawczego o odpowiedniej
rozpoznanie ewentualnych wpływów Następne 3 linijki pochodziły z in- jakoS
ci, można taki dowód przepro-
sytuacji, emocji lub rozwoju osobo- nego listu. Było to pismo duże i po- wadzić na podstawie postrzegalnych
woS
ci. chylone w prawo. Wskazuje ono na faktów.
znaczną inicjatywnoS
ć, kontaktowoS
ć
Podobieństwo pisma i zachowanie spontaniczne o mniej- Podsumowanie
szej skłonnoS
ci przystosowawczej.
Jeżeli w praktyce doradztwa Kolejne 8 linijek poddanych anali- W praktyce praca eksperta krymi-
stwierdza się, że pismo ręczne zie pochodziło z następnego listu. In- nalistyki pisma różni się od pracy gra-
dwóch osób jest podobne, można teresujące jest, że już sam tekst fologa lub psychologa pisma. W toku
wnioskować na tej podstawie, że sprawił zupełnie inne wrażenie. badania występują jednak punkty
osoby te mają wspólne niektóre ce- Przede wszystkim Karin najpierw pi- stycznoS
ci, które są interesujące dla
chy osobowoS
ci. sała manierą szkolną, co odnosiło się obu dziedzin. W artykule zostały one
W kryminalistycznym badaniu pi- także do jedynego listu uznanego omówione w kontekS
cie konstruowa-
sma właS
nie w wypadku podobień- przez nią za własny. Nagle charakter nia opinii biegłego, warunków tech-
stwa pisma dwóch osób badanie mu- pisma się zmienił, pismo pochylało nicznych, kwestii wpływu chroniczne-
si być przeprowadzone szczególnie się w lewo, brak było wykończeń liter. go alkoholizmu oraz okazyjnego nad-
starannie i dokładnie. Pojawiały się zawijasy w lewo. Z psy- użycia alkoholu, zmian w piS
mie na
Jeżeli podpisy są podobne, może chologicznego punktu widzenia pi- skutek choroby Parkinsona, zakłóceń
to być oznaką fałszerstwa przez na- smo wyrażało niechęć do kontaktu linii pisma, podobieństwa pisma ręcz-
S
ladownictwo. Ujawnia się ono w po- przy zachowaniu pozornej lub wyra- nego różnych osób oraz zakresu
staci niekonsekwentnego prowadze- chowanej grzecznoS
ci. zmiennoS
ci pisma ręcznego pojedyn-
nia linii. Fałszerz usiłuje nadać podpi- Podobnie 4 następne linijki czych osób.
sowi podobny wygląd do oryginału, i ostatnich 5 linijek pochodzące z in- Kryminalistyczne badanie porów-
jednak nie potrafi prawidłowo odtwo- nych listów zawierały zawijasy w le- nawcze pisma jest nauką empirycz-
rzyć drobnych poruszeń ręki i fałszy- wo. W piS
mie tym występowały tak- ną. Nie ma tu miejsca na komentowa-
wie je reprodukuje. że inne cechy: w związku z pochyle- nie lub interpretacje, podstawą są je-
niem w lewo i brakiem zakończeń dynie postrzegalne cechy charaktery-
Prawdopodobieństwo i dowód powstawały duże odległoS
ci między styczne i zestaw reguł oceny, które
słowami i rzędami. Wyrax
nie wi- muszą być uzasadnione naukowo
Analizowano wycinki z listów, któ- doczne były trudnoS
ci z nawiąza- i empirycznie.
re pisała pewna młoda kobieta (Ka- niem kontaktu. Psychologia pisma jako dyscypli-
rin) do swego przyjaciela. Na podsta- Przebadane próbki pisma ręczne- na podstawowa zajmuje się bada-
wie stwierdzonego faktu utrzymywa- go sugerują, że autorka cierpi na niem uwarunkowań psychologicz-
nia kontaktu, treS
ci listów, sposobu brak równowagi wewnętrznej i zdro- nych, technik pisarskich i warunków
zwracania się i podpisów można wia psychicznego. Na podstawie socjalnych wpływających na obraz
wnioskować bezpoS
rednio, że listy ustaleń S
ledztwa wiadomo, że Karin pisma, a w badaniach tych wykorzy-
pochodziły od Karin. Były to listy mi- leczyła się psychiatrycznie. Analiza stuje się metody naukowo-doS
wia-
łosne, w których Karin stale prosiła psychologiczna pisma wskazuje na dczalne.
swego przyjaciela o pieniądze. Karin osobowoS
ć pełną sprzecznoS
ci. Oprac. Anna Henschke
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 247/05 73