DSC03129

»i——-    —    JOHAN HUIZINC.a

I I W«y*y bai& Wadą nacisk na bezinteresowny chamkter zabawy. To ooA, co inc jest _zwyczajnym życiem', znajduje się poza pro-ce#em bezpośredniego zaspokajania konieczności i żądz. a nawet proces ów przerywa. Wsu-ciągłość owego procesu jako czynność tymczasowa. Przebiega ona sama przez się. dokonywana zas jest dla zadowolenia, jakie mieści się w samym jej dokonywaniu Tak przynajmniej przedstawia się nam zabawa jako rzecz sama w sobie i rozpatrywana w pierwszej instancji: jako intermezzo codziennego życia, jako zajęcie w okresie odpoczynku i dla odpoczynku. Lecz już z racji swej właściwości regularnie powracającej odmiany staje się akompaniamentem, uzupełnieniem, a nawet częścią samego życia w ogóle. Upiększa życie, uzupełnia je i w tej właśnie mierze jest niezbędna — niezbędna jako funkcja biologiczna dla poszczególnej osoby i niezbędna dla społeczeństwa z uwagi na zawarty w niej sens. ze względu na swoje znaczenie, na wartość wyrazu i z uwagi na związki duchowe i społeczne, które tworzy: słowem, jako funkcja kulturalna. Zaspokaja ideały wyrazu i współżycia. Posiada swoje miejsce w sferze znajdującej się ponad czysto biologicznym procesem odżywiania się, parzenia i samoobrony. Określenie to wydaje się pozornie sprzeczne z faktem, iż w życiu zw ierząt zabawy odgrywają tak wielką rolę w okresie parzenia się. Czyz bezsensowne byłoby jednak umieścić śpiew, tokowanie i puszenie się ptaków, podobnie jak zabawę człowieka, poza zasięgiem czystej biologii? [...]

Zabawa różni się od zwyczajnego życia swym miejscem i okresem swego trwania. Odrębność jej i ograniczoność stanowią trzecią jej cechę charakterystyczną. „Rozgrywa się” w obrębie określonych granic czasu i przestrzeni. Zawiera sama w sobie swój przebieg i sens.

Jest to więc jeszcze jedna nowa pozytywna cecha charakterystyczna zabawy. Zabawa, gra rozpoczyna się i w pewnym określonym momencie się „kończy”. Zostaje „rozegrana”. Dopóki się toczy, trwa ruch, wznoszenie się i opadanie, zmienność, określona kolejność, związywanie i rozwiązywanie. Bezpośrednio z owym ograniczeniem w czasie łączy się jednak dalsza, godna uwagi, cecha charakterystyczna. Zabawa przybiera natychmiast jako forma kulturowa ustalony kształt. Z chwilą gdy raz się rozegrała, pozostaje we wspomnieniu jako twór duchowy lub duchowy skarb, jest przekazywana i w każdej chwili może zostać powtórzona, albo bezpośrednio po zakończeniu, jak np. dziecinna zabawa, partia tryktaka¹, wyścigi, albo też po dłuższej przerwie. Ta powtarzalność jest jedną z najistotniejszych cech zabawy. Nie dotyczy jedynie zabawy jako całości, lecz także wewnętrznej jej konstrukcji. We wszystkich niemal wyżej rozwiniętych formach zabawy elementy powtarzania, refrenu, odmiany kolejności tworzą coś w rodzaju wątku i kanwy

“^a^^z*^ej jeszcze uderzające od ograniczenia w czasie jest przestrzenne ograniczenie zabawy. Każda zabawa rozgrywa się w obrębie miejsca i terenu, który już uprzednio wytyczony został w sposób materialny, czy też tylko idealny, umyślnie, bądź też jakby sam przez się. I podobnie jak pod względem formy nie ma żadnej różnicy między zabawą a czynnością uświęconą, tj. czynność sakralna odbywa się według tych samych form, co zabawa, podobnie też pod względem formalnym nie można odróżnić miejsca uświęconego od terenu zabawy. Arena, stół gry, zaczarowane koło, świątynia, scena, ekran filmowy, sala sądowa — wszystkie one są z uwagi na formę i funkcję terenami zabawy lub gry, czyli miejscem uświęconym, obszarem wydzielonym, odgraniczonym, sakralnym, na którym obowiązują szczególne, swoiste prawa. Stanowią one tymczasowe światy w obrębie świata zwyczajnego, służąc wykonaniu zamkniętej w sobie czynności.

W obrębie miejsca zabawy panuje swoisty i bezwarunkowy porządek. Tu dostrzegamy więc jeszcze jedną nową i jeszcze bardziej pozytywną właściwość zabawy. Tworzy ona porządek, więcej: sama jest ładem. Wnosi w niedoskonały świat i zawiłość życia ograniczoną w czasie doskonałość. Zabawa wymaga bezwzględnego ładu. Najdrobniejsze od niego odstąpienie psuje zabawę, odbiera jej charakter i czyni ją bezwartościową. Ścisłe to powiązanie z pojęciem ładu jest może powodem tego, że zabawa, jak już uprzednio mimochodem stwierdziliśmy, zdaje się w tak znacznej swojej części przynależeć do dziedziny estetyki. Zabawa, stwierdziliśmy, przejawia pewną skłonność, aby być piękną. Czynnik estetyczny jest, być może, identyczny z dążeniem do stworzenia uporządkowanej formy, ożywiającej zabawę we wszelkich jej postaciach. Słowa, którymi możemy nazwać elementy zabawy, po większej części przynależą do dziedziny estetyki. Są to słowa, którymi usiłujemy określić również oddziaływanie piękna: napięcie, równowaga, wyważenie, zluzowanie, kontrast, wariacje, związanie i rozwiązanie, rezultat. Zabawa łączy i dzieli. Przykuwa. Urzeka, czyli: oczarowuje. Pełna jest obu najszlachetniejszych właściwości, jakie człowiek potrafi w przedmiotach dostrzec i wyrazić: pełna jest rytmu i harmonii. Wśród określeń, jakie można zastosować do zabawy, wymieniliśmy również napięcie. Ów element napięcia odgrywa nawet szczególnie ważną w niej rolę. Napięcie oznacza niepewność, szansę. Jest ono dążeniem do odprężenia. Gdy istnieje napięcie, coś powinno się „udać”. Element ten występuje już, gdy niemowlę zaczyna chwytać swymi rączkami, gdy kociak bawi się kłębkiem nici, gdy mała dziewczynka podrzuca i łapie piłkę. Element ów opanowuje gry zręcznościowe i zabawy indywidualne takie, jak układanki, składanie mozaiki, pasjanse i strzelanie do tarczy, w miarę zaś jak zabawa przybiera charakter zawodów. zyskuje coraz większe znaczenie. Szczyt swój osiąga przy grze w kości i w zawodach sportowych. Ów element napięcia daje czynności zabawy i gry. które same w sobie znajdują się poza granicami dobra i zła, pewną zawartość etyczną.

1

Rodzaj gry warcabowej (przyp. red. tomu).