DSC03532 (4)

osełki z łupku, kawałki ołowiu i inne. Zawartość skupiska związaną z produkcją grzebienniczą zestawiliśmy w tablicy 18 a charakteryzujemy bliżej w dalszej części pracy.

PRACOWNIA Nr 2

Pracownia nr 2 jest zlokalizowana w obrębie wykopu I na arach 106 i 126. Znajduje się w odległości 90 m na północny zachód od pracowni nr 1, na peryferiach osady, tuż przy wale obronnym. Pracownia jest związana z warstwami III i V, tworzącymi, jak się wydaje, ten sam poziom osadniczy. Przypuszczenie to opieramy na obserwacji struktury i zawartości warstw a także na następstwie stratygraficznym. Warstwę III i V tworzy próchnica z dużą ilością spalenizny. Warstwa III występowała na skłonie majdanu obniżającym się ku podstawie wału, natomiast warstwa V zalegała na stoku wału i u jego podnóża dochodząc prawie do warstwy III (warstwa IV występowała w innym miejscu wykopu nie między III a V). Między omawianymi warstwami był wąski pas czystego piasku (calec), przypadający akurat na początku zagłębienia majdanu przy wale. Był to rodzaj skarpy, na krawędzi której nie mogły się przecież osadzić nawarstwienia. Oznaczenie warstw symbolami III i V było więc nie następstwem stratygrafii pionowej a poziomej. Obie warstwy łączy występowanie odpadów z poroża. W warstwie V, zalegającej na zboczu wału a zawierającej także jego spalone konstrukcje, wystąpiło tylko skupisko odpadów o charakterze śmietniska, gdyż ze względu na konfigurację terenu nie było tu miejsca na urządzenia produkcyjne, np. paleniska. W warstwie III natomiast wystąpił pełen zespół produkcyjny. Wydaje się więc, że w świetle powyższych wywodów zespoły z warstwy III i V tworzyły jedność funkcjonalno-chronologiczną.

Obecnie przystąpimy do szczegółowego opisu drugiej pracowni grze-bienniczej. Składały się na nią dom mieszkalny, paleniska, jamy pro-dukcyjno-gospodarcze oraz skupiska odpadów noszące charakter wysypisk śmietniskowych. Funkcje mieszkalne jesteśmy skłonni przypisać odkrytemu częściowo, wydłużonemu obiektowi oznaczonemu mianem jamy nr 3 (ryc. 22). Na jej związek z pracownią grzebienniczą wskazują znalezione w jej obrębie odpady i półwytwór okładziny grzebienia a także sąsiedztwo z innymi obiektami produkcyjnymi. W sąsiedztwie domu wystąpiła jama nr 1. używana najpierw jako jama paleniskowa a następnie zapełniono ją w krótkim czasie olbrzymią ilością odpadów (13 122 sztuk). Pierwotna głębokość jamy wynosiła 70 cm. W jej górnej części wystąpiła niczym nie przedzielona warstwa odpadów posiadająca 20 cm grubości, przykryta od góry cienką warstewką spalenizny. Między odpadami z poroża oprócz skorup glinianych i kości zwierzęcych znaleziono noże i inne przedmioty

żelazne a także paciorki szklane. Wydaje się, że odpady poroża dostały się do jamy nr 1 w wyniku jednorazowego zsypania, powiedzmy na zakończenie jednego okresu produkcyjnego.

Między domem a jamą nr 1 znajdowało się niewielkie skupisko interesujących nas odpadów, które zdaje się wskazywać, że właśnie tu mogło się znajdować miejsce pracy grzebiennika. Z północnej strony jamy nr 1 znajdowały się paleniska kamienne nr 1 i 2, zawierające duża ilość odpadów z poroża. W odległości około 7 m od palenisk, na stoku wału, znajdowało się drugie wysypisko odpadów (w warstwie V).

W obrębie całego zespołu produkcyjnego znaleziono kilka tysięcy ułamków naczyń i kości zwierzęcych, kilkadziesiąt przedmiotów żelaznych, parę paciorków szklanych, ułamek naczynia ze słonińca (w palenisku nr 1), prażnicę i przedmioty kościane. Zawartość pracowni związaną z produkcją grzebienniczą zestawiliśmy w tablicy 1 (w rozbiciu na warstwy) a scharakteryzujemy bliżej w dalszej części pracy.

W niższych warstwach wykopu I nie stwierdzono śladów produkcji grzebienniczej.

CHARAKTERYSTYKA ZAWARTOŚCI PRACOWNI GRZEBIENNICZYCH

I    Ogólnie w obrębie obydwu pracowni znaleziono 49 468 przedmiotów,

półwytworów, odpadów i surowca. Między nimi znajduje się też 51 przedmiotów i półwytworów kościanych. W pracowni nr 1 znaleziono 30 380 sztuk a w pracowni nr 2 19 088 sztuk (tabl. 1).

Ponieważ zawartość obydwu pracowni (pomijając inne przedmioty niż z poroża i kości) nie różni się zasadniczo od siebie przeto opiszemy ją łącznie, podkreślając w odpowiednich momentach różnice. Omówienie poszczególnych grup przedmiotów nastąpi według kolejności przedstawionej w tablicy 1.

1. G rzebienie

W obydwu pracowniach znaleziono łącznie 106 grzebieni zachowanych przeważnie w postaci ułamków. Są to wyłącznie grzebienie jednostronne, trzy warstwowe. Zaledwie 15 egzemplarzy daje się sklasyfikować typolo-*    gicznie.¹

A. W obydwu pracowniach wystąpiły długie grzebienie ze skośnymi bokami, z okładzinami o łukowatych grzbietach i prostych podstawach (ryc. 3, a—b, ryc. 5, a—b i ryc. 14, e), posiadających przekroje w kształ-

219

1

Przedstawiony niżej podział grzebieni ma spełnić zadanie uporządkowania i zgromadzenia okazów o podobnych cechach do zbiorczego omówienia, nie rości sobie pretensji do miana poprawnego systemu typologicznego, który jest w opracowaniu.