~LWF0074 (2)

138

weskiego słonińca oraz osełki z; łupku. Własna wytwórczość ceramiczna była wprawdzie niewielka i mało zróżnicowana, lecz w południowej Skandynawii korzystano w szerokim zakresie z doświadczeń garncarzy słowiańskich. Gdzie indziej w kuchni używano bardziej trwałych naczyń kamiennych, przy stole zapewne drewnianych.

Cech rzemiosła nabrała w większych skupiskach ludności obróbka skóry — garbarstwo, szewstwo, które dostarczało obuwia, sakw i rozmaitej galanterii. Osobni specjaliści zajmowali się wyprawianiem futer dostarczanych przez kopców. Podobnie wyrób odzieży z lnu i przede wszystkim wełny, uprawiany na własne potrzeby w każdym gospodarstwie, w większych ośrodkach nabierał cech wyspecjalizowanego rzemiosła. Kunsztowne tkaniny, których szczątki zachowały się w Oseberg, świadczą, że na potrzeby dworu pracowały prawdziwe mistrzynie w tym fachu.

Ten szybki rozwój wytwórczości możliwy był dzięki ożywionej wymianie towarów i doświadczeń, która w IX-XI w. nabrała w całej Europie Północno-wschodniej nie znanego dotąd tym stronom rozmachu. Kie wszystkie jednak dobra rozchodziły się drogą handlu, wiele z nich odbywało daleką wędrówkę jako łup wojenny, część zdobywano w postaci danin. Jedną z powszechnych form wymiany były dary, składane według tak dobrze znanej ludom pierwotnym zasady do, ut des. Cała poezja skaldów i późniejsza tradycja świadczą, jak bardzo szczodrość była we wczesnofeudalnej Skandynawii miernikiem pozycji społecznej⁵⁸.

O zasięgu wymiany i roli wczesnych miast w tej dziedzinie mówiliśmy już w^rcześniej, w tym miejscu wypadnie zwrócić uwagę na organizację handlu. Targowanie przeplatało się ściśle z wojną, relacje pisane nieraz wspominają o walkach toczonych w obronie wiezionych towarów. Groby kupców, jak pokazały odkrycia na Bjorko i w innych miejscach, z reguły zawierały pełne uzbrojenie. Znany nam Ottar zdaje się być dość typowym przedstawicielem tego środowiska.

Wymiana odbywała się często według starej zasady towar za towar, wzrastało jednak szybko znaczenie elementów gospodarki pieniężnej⁵⁹. Funkcję środka wymiany w niektórych regionach pełniły w IX-X w. nadal grzywny żelazne, choć część z nich była raczej surowrem przeznaczonym dla kowala. Ka przełomie VIII/IX w. zaczęło dopływać w dużych ilościach srebro, niekiedy złoto orientalnego pochodzenia. Upowszechnił

⁵⁸    Problematykę tę naświetlił ostatnio w interesujący sposób Gurevic 1976, s. 216 n.

⁵⁹    Zob. opracowania skarbów srebrnych Grieg 1929; Skoyrnand 1942; Stenber-ger 1947-1958; H&rdh 1976, jak też dyskusję na temat pochodzenia znajdowanych emisji oraz ich funkcji Commentationes 1961-1968; Warnke 1968; Sawy er 1971, s. 86 n.; Hat z 1974 i in. Przeciwko poglądowi o biciu najstarszych monet rodzimych w Birce w IX w. (m.in. S. Lindqvist, X. L. Rasmusson) wypowiedziała się B. Mai mer w swej podstawowej monografii numizmatyki skandynawskiej przed 1000 r., zob. tejże 1966.

się pieniądz kruszcowy, lecz początkowo liczył się raczej jego ciężar niż wartość nominalna (tabl. XIV, 3). Poświadczają to dobrze przekazy pisane, m.in. Bimbert. Technika odważania była jednak mało wygodna przy niewielkich obrotach. Czy znajdowane ułamki dirhemów arabskich i ozdób srebrnych można zatem uznać za odpowiednik drobnej monety, jak sądzi wielu badaczy, czy też łamano je, by uzyskać tylko odpowiednią wagę kruszcu? Sprawa nie jest wyjaśniona, lecz za pierwszym rozwiązaniem przemawiałoby rozpoczęcie działalności menniczej w Hedeby i może w Birce w IX w. (tabl. XV, 1), świadczące, że istniało na Północy zapotrzebowanie na środek cyrkulacji, przydatny w drobnych transakcjach.

7o

Cl    o m ® o ]o — — — C    ćl

łlyc. 65. Występowanie niektórych rodzajów monet w duńskich skarbach srebrnych.

Wg R. Skovmanda i II. Jankuhna

a — dirhemy arabskie; 6 — półbrakteaty z Hedeby; c — denary niemieckie; d — denary angielskie

Pierwsze rodzime emisje nie były jednak liczne, dopiero w 2 połowie wieku X tzw. półbrakteaty z Hedeby stały się częstszym środkiem obiegowym. Istniejące potrzeby zaspokajano głównie użyciem obcej monety. Początkowo były to w prawie 100 % dirhemy arabskie; ich ciężar poshiżył w strefie nadbałtyckiej za wzorzec przy ustalaniu podstawowej jednostki wagowej. Po połowie X w. zostały one jednak wyparte przez denary zachodnie, głównie niemieckie (ryc. 65). Znaczna część nowej masy kruszcowej pochodziła, począwszy od końca tego stulecia, z haraczy płaconych Xormanom przez władców i poddanych angielskich w postaci tzw. da-negeld.

Xa wzorach angielskich oparli też swą działalność menniczą wczesno-