DSC04586

w XVI wieku. Kordybannicy polscy, oprócz niektórych ośrodków (jak Gdańsk, gdzie wyrabiano kurdybany), zajmowali się głównie wyrabieniem barwnych skór przeznaczonych do luksusowego obuwia. Przerabiali oni skóry baranie, koźlęce i cielęce. Skór kurdybanowych nie garbowano w korze dębu, lecz w różnych roztworach wyciągów roślinnych. Podstawowym był garbnik z galasówek dębowych, które sprowadzano ze Wschodu. Do dalszych faz garbowania stosowano ziele borówki, a także wyprawiano skóry sumakiem.

Jak wynika z powyższego, skóry w danej Polsce garbowano rozmaitymi sposobami, mieszając garbniki roślinne. Podobnie było i w innych krajach europejskich.

Część substancji ekstrahowanych podczas ługowania garbników z roślin należy do tzw. niegarbników, czyli substancji nie wiążących się z kolagenem. Biorą one pośredni udział w procesie, wypełniając skórę i stymulując przebieg garbowania⁸. Substancjami tymi są: cukry, sole, kwasy, fenole. Jak twierdził. Waterer⁹, mają one w skórach zabytkowych ogromne znaczenie. Wpływają na odporność skóry na działanie wody, trwale przeciwdziałając wpływom warunków otoczenia. Niektóre z tych związków, np. fenole, przechodzą w określonych warunkach w garbniki, a inne, np. cukry, stają się częścią garbnika, wchodząc w skład większej cząsteczki.

W skórze garbowanej roślinnie nie cała ilość pochłoniętych garbników związana jest trwale z kolagenem. Miarą trwałości ich wiązania jest ilość garbników dających się usunąć przez działanie wody. Siła wiązania jest różna i granica wymywalności tego samego garbnika może wahać się od 20 do 90%. Garbniki nie sieciujące, także nie związane, a jedynie uwikłane mechanicznie w strukturze skóry, stanowią z wyżej wymienionymi niegarbnikami dodatkowy czynnik reagujący z wprowadzonymi do skóry tłuszczami, barwnikami i innymi substancjami^,0. Biorą one udział w procesach pochłaniania i odparowywania wody.

C. ZACHOWANIE SIĘ SKÓR W RÓŻNYCH WARUNKACH WILGOTNOŚCI OTOCZENIA

W konserwacji zabytkowych dzieł sztuki znany jest problem reagowania płótna i drewna na zmiany wilgotności otoczenia. Włókna celulozowe pęcznieją pod wpływem wilgoci i kurczą się w powietrzu suchym. Zmiany objętości wkókien pod wpływem tych czynników prowadzą do ich napinania się i rozluźniania. Wywołuje to powstawanie charakterystycznych spękań gruntu i warstw malarskich rł

Jak wspomniano już wcześniej, podobne spękania notowano na powierzchni kurdybanów. Należałoby przypomnieć, że spękania dotyczyły warstw malar-

¹ K.J. BieAkiewcz, Fizykochemia, s. 399.

• J. W. Waterer, Leather in, s. 141.

¹⁰ K. J. Bielkiowicz, Fizykochemia, s. 402

" B. Slansky, Technika malarstwa, W-wa 1960, s. 137.

398