DSC02975

i

wiskiem zbiorowym tylko wtedy, gdy jest wspólne wszyst kim członkom społeczeństwa lub przynajmniej ich więk fązości, a wiec edv jest pr>ws7pr.hntt Bez wątpienia/ale jes urno powszechne dlatego, że jest zbiorowe (tzn. mniej lu bardziej obowiązujące), nie zaś zbiorowe dlatego, że jes powszechneTpewien stan grupy powtarza się u wielu jed-j nostek, ponieważ się im narzuca./Jest on w każdej częŚ&f dlatego, że jest w całości^ a~me odwrotnie^ Szczególnie wyraźnie widać to na przykładzie tych wierzeó i praktyk, które zostały nam przekazane w stanie gotowym przez pokolenia wcześniejsze, j- Przyjmujemy je i akceptujemy,⁴ ponieważ, będąc dziełem zbiorowym i wiekowym zarazem, wyposażone są w specjalny autorytet, który wychowanie nauczyło nas uznawać 1 szanować. Otóż trzeba zaznaczyć, iż przeważająca większość ziawfik społecznych dochodzi do ng§ ta drogą? Alę istota faktuspołecznego pozostaje" oe bez zmiany nawet wtedy, gdy swoje istnienie zawdzięcza on częściowo naszej bezpośredniej współpracy. Uczucie zbio-rowe, które pojawia się w pkimś zgromadzeniu. nie Jest po prostu wyrazem tego, co wspólne wszystkim uczuciom jednostkowym. Jest — jak to pokazaliśmy — czymś zupełnie innym. Wynika ono ze wspólnego życia, jest wytworem akcji i reakcji, jakie zachodzą między jednostkowymi św iadomośćiami, a jeśli znajduje oddźwięk w każdej z nich, to dlajego, że obdarzone jest swoistą energią, którą zawdzięcza właśnie swojemu kolektywnemu pochodzeniu. Jeżeli wszystkie serca biją wspólnym rytmem, powodem tego nie jest spontaniczna i przedust&nowioną zgodność, ale jd/ia-. hnif rhuyntttt siłv₁ która je w ten sposób porusza. CałośćJ woagaJtażdego.

Dochodźmy wtep do ścisłego przedstawienia sobie\za-bnu socjolog^, jtobejmuje on jedynie pewną określoną

fgrupę zjawisk. Fakt społeczny poznaje się po sile zewnętrznego przymusu, jaki wywiera lub jest w stanie wywierać na jednostki; obecność tei siły poznaie sie z kolei bądź

po istnieniu iakieiś określonej sankcji.

jęli fakt stadia każdemu przedsięwzięciu indywidualnemu, które zmierza do zadania mu gwałtu. Wszelako można go I również zdefiniować, odwołując się do jego rozpowszech-I nieflia wjjrupie, byle tytko pamiętać o<dorzuceniu do defi-f pjcji jako drugiej i zasadniczej cechy tego, że istnieje on niezależnie od jednostkowych form, jakie, rozpowszech-¹ mając się, przyhiex£>To drugie kryterium jest nawet w pewnych wypadkach łatwiejsze do zastosowania od pierwszego. Zaiste, nietrudno dostrzec przymus, kiedy występuje on na zewnątrz w postaci jakiejś bezpośredniej reakcji społeczeństwa, jak to ma miejsce w przypadku prawa, moralności, wierzeń, zwyczajów, a nawet mód, wtedy jednak, gdy jest on tylko pośredni, jak np. przymus, wywierany przez organizację ekonomiczną, nie zawsze jest równie dobrze widoczny. Powszechność zjawisk w połączeniu z ich obiektywnością będą zatem łatwiejsze do ustalenia. Zresztą ta druga definicja jest tylko inną formą pierwszej,

I gdyż owszechnianie jakiegoś sposobu postępowania I istniejącego niezależnie od świadomości indywidualnych, I nie może odbywać się inaczej, jak poprzez jego narzucani^.

3 Nietrudno zauważyć, jak daleka jest ta definicja faktu społecznego od definicji, która służy za podstawę pomysłowemu systemowi Tarde’a. Powinniśmy, przede wszystkim, powiedzieć, iż nasze badania nie doprowadziły nas nigdzie do stwierdzenia tego decydującego wpływu na genezę faktów zbiorowych, jaki Tarde przypisał naśladownictwu. Co więcej, z powyższej definicji, która nie jest teorią, ale prostym podsumowaniem bezpośrednich danych obserwacji, zdaje się wynikać nie tytko to, że pojęcie naśladownictwa nie zawsze wyraża najbardziej

39