DSC06356

Rozdział 4

Geneza i geologia oceanów

A - bardzo wczesna akumulacja wód oceanicznych; B - tempo akumulacji wód oceanicznych według Schopfa; C - stale tempo akumulacji wód oceanicznych; D — bardzo późna akumulacja wód oceanicznych.

Geneza oceanów

Wieloletnie badania oceanograficzne i oparte na nich współczesne poglądy o genezie basenów oceanicznych potwierdzają, że ich położenie geograficzne na powierzchni Ziemi nie było stałe. Rekonstrukcje paleograficzne umożliwiają ustalenie zasięgu rozmieszczenia i głębokości wszechoceanu w ostatnich 600 min lat. W historii geologicznej Ziemi oceany wielokrotnie podlegały ewolucji. Wraz ze stopniowymi, powolnymi albo nawet sporadycznymi, ale o większej ruchliwości, przeobrażeniami dna oceanicznego istniały okresy, w których powstawały grzbiety, rowy i baseny oceaniczne, zmieniające wyraźnie ukształtowanie dna [Wegener, 1915; Peterson, 1954; Wilson, 1965; Dietz, Holden, 1970; Biełousow, 1972; Bogdanów i in., 1978; Aubouin i in., 1986; Pemetta, 1996]. Jednym z ważniejszych problemów ewolucji oceanów pozostaje wciąż pochodzenie i ilość wód, w tym ustalenie, kiedy nastąpił przyrost objętości wód oceanicznych [Bender i in., 1970, Hays, Pitman, 1973]. Według najnowszych danych paleooceanograficznych woda jako produkt odgazowywania wnętrza Ziemi pochodzi zasadniczo z bazaltów lądowych i oceanicznych, przy czym, jak wynika z obliczeń, udział wody pochodzącej z bazaltów oceanicznych był prawdopodobnie około 10-krotnie wyższy niż z lądowych. Większość procesów odgazowywania płaszcza miała miejsce między 4,6 a 2,5 mld lat temu. Później skompa ziemska i oceany ulegały powolnemu przeobrażeniu; proces odgazowywania zachodzi do dziś [Schopf, 1987 - rys. 4.1].

Ocean światowy wciąż ewoluuje i współcześnie obejmuje: Ocean Spokojny (Pacyfik), Ocean Indyjski, Ocean Atlantycki [Łomniewski, 1970; Zieliński (red)., 1997]. W tradycyjnym podziale wszechoceanu wyróżniano dodatkowo, zgodnie z uchwałą Kongresu Geograficznego w Londynie

Rys. 4.1. Hipotetyczne wykresy tempa akumulacji wody na powierzchni Ziemi Źródło: Schopf, 1987.

z 1845 r., Ocean Lodowaty Południowy i Ocean Lodowaty Północny (Morze Arktyczne). Każdy z oceanów odznacza się specyficznym rozwojem morfotektonicznym oraz odmiennym przebiegiem mechanizmów deformacji, uwarunkowanych swoistą budową geologiczną. Wyróżniają się one zróżnicowaną, niewielką miąższością pokrywy osadowej oraz mniejszą niż pod kontynentami miąższością kompleksu krystalicznego i głębokością zalegania stropu astenosfery. Problemy genezy oceanów i budowy geologicznej dna oceanicznego należy rozpatrywać w powiązaniu z ewolucją całej kuli ziemskiej [Creer, 1965; Morgan, 1968; Książkiewicz, 1980; Znosko, 1981; Chain, 1986; Menard, 1986]. Pozostają one jednak nadal nie rozwiązanymi zagadnieniami nauk o Ziemi. Wciąż niedostateczne jest rozpoznanie mechanizmów i przyczyn powstawania deformacji skorupy ziemskiej, a także związków genetycznych i dynamicznych między istniejącymi i powstającymi