DSC06379

Geneza i geologia oceanów

Epoki magnetyczne

1 - Wypiętrzenie Wschodniopacyficzne; 2 - Grzbiet Juan de Fuca; 3 - Grzbiet Reikianis

Rys. 4.28. Diagram tempa rozrostu dna oceanicznego na podstawie anomalii magnetycznych Źródło: Kotliński na podstawie Vine, 1966.

się w zasadzie z kierunkami pasmowych anomalii magnetycznych. Forma i rozmiary wypiętrzonych i obniżonych części dna są odzwierciedleniem blokowej struktury fundamentu, zaś naprzemianległy rytm pasmowych inwersyjnych anomalii magnetycznych dowodzi zróżnicowania aktywnej warstwy magnetycznej poszczególnych bloków. Wyraźne zaburzenia przebiegu pasmowego anomalii, ich ciągłości, równoległości i symetrii obserwuje się wzdłuż uskoków. Naruszenie uporządkowania anomalii potwierdza więc tektoniczną niejednorodność dna. Zmiany przebiegu osi anomalii pasmowych wskazują na zmiany kierunków naprężeń zarówno rozciągających - prostopadłych do osi rozrastania dna, jak też ściskających - zorientowanych wzdłuż tej osi, czego wyrazem jest silne rozdrobnienie fundamentu. Główne elementy fundamentu znajdują zatem odzwierciedlanie w reliefie dna i w strukturze pokrywy osadowej [Kotliński, 1992].

Stwierdzono również, że głębokim basenom odpowiadają anomalie siły ciężkości o wartości do 500 mgal, gdzie temperatura strumienia cieplnego jest wyjątkowo niska. Duże obszary dna Oceanu Spokojnego są asejsmiczne.

Fundament oceaniczny i pokrywa osadowa

Aktualnie można przyjąć za udokumentowane twierdzenie, że rozwój basenów oceanicznych rozpoczął się w mezozoiku. W tym czasie ustalał się zasięg i głębokość oceanów. W trakcie ewolucji oceanów rzeźba ich dna i warunki formowania osadów podlegały ciągłym zmianom. Charakter i przebieg procesów sedymentacyjnych w okresie mezozoiczno-kenozoicznym nie jest jednoznacznie rozpoznany we wszystkich oceanach. Analiza opracowań geologicznych wskazuje na różne, często odmienne, interpretacje formułowane na podstawie tych samych materiałów wyjściowych, m.in. z wierceń [Kupców, 1986, Korsaków i in. 1987, Gram-berg, 1989, Szniukow i in., 1989, Dimow i in, 1990; Amann, 1992; Seibold, Berger, 1993].

Ustalenie chronologii osadów oceanicznych możliwe było w ostatnich latach dzięki zastosowaniu na szeroką skalę profilowania sejsmoakustycznego oraz wyróżnieniu i prześledzeniu kilku horyzontów refleksyjnych, na podstawie których w profilu pokrywy osadowej wyznaczone zostały zespoły warstw zbudowane z osadów luźnych, słabo zdiage-nezowanych oraz zdiagenezowanych (zwartych).

Wyniki profilowania sejsmoakustycznego, skorelowane z rezultatami badań materiału pobranego z wierceń i odsłonięć występujących na dnie oceanu, umożliwiają obecnie ustalenie w ogólnych zarysach rozmieszczenia osadów mezozoicznych i ke-nozoicznych. Ewolucja warunków sedymentacyjnych (w późnym mezozoiku oraz kenozoiku), determinująca przebieg procesów formowania osadów, spowodowana była globalnymi zmianami czynników klimatycznych, hydrologicznych, produktywności wód oraz zmian ilości i rodzaju materiału osadowego dostarczanego do oceanów. Procesy te przebiegały w ścisłym powiązaniu z działalnością wulkaniczną i sejsmiczną, wiążącą się z aktywnością tektoniczną oceanów.

Pokrywa osadowa, wieku od późnego mezozoiku do kenozoiku, zalega z reguły na bazaltach. Najstarsze są osady gómojurajskie, które występują w północno-zachodniej i zachodniej części Pacyfiku, w północnej (zwrotnikowej) części Oceanu Atlantyckiego i wschodniej części Oceanu Indyjskiego. Na przeważającej części obszarów dna oceanicznego, po obu stronach grzbietów, występują w zasadzie powszechnie osady młodsze