DSC06363

Geneza i geologia ocbanów 73

Rys. 4.8. Schemat powstawania pasmowych anomalii magnetycznych jako wyniku rozrostu dna oceanicznego Źródło: Kotliński, 1997c, na podstawie Czechowski, 1994, z uzupełnieniami

tynentach występuje nawet na głębokościach 200-250 km [Dadlez, Jaroszewski, 1994].

Duże znaczenie dla znajomości budowy dna oceanicznego mają obszary przejściowe między oceanami i kontynentami, pośród których wyróżnia się dwa typy (rys. 4.13).

Pierwszy - stanowią pasywne krawędzie typu atlantyckiego. Związane są one ze starymi płytami kontynentalnymi, które charakteryzuje prosta budowa szelfu i stoku kontynentalnego, z wyraźnym przejściem do podłoża skał osadowych. U podnóża stoku kontynentalnego powstały wielkie akumulacyjne równiny dna oceanicznego. Pasywne typy krawędzi wznoszą się łagodnie do podnóża stoku kontynentalnego.

Drugi - to aktywne krawędzie typu pacyficznego, charakterystyczne dla Oceanu Spokojnego, gdzie występują młode (alpejskie i współczesne) struktury tektoniczne o skomplikowanej budowie. Charakteryzują się one występowaniem łuków wysp i głębokich rowów oceanicznych oraz dużą aktywnością sejsmiczną i wulkaniczną. Powiązanie rowów oceanicznych i łuków wyspowych ze strefami przejściowymi między kontynentami i oceanami, w typie pacyficznym, nasuwa przypuszczenie, że powstały one w rezultacie współoddziaływania płyt kontynentalnych i oceanicznych, tzn. podsuwania się (albo nasuwania się) jednej płyty na drugą (rys. 4.14). Powstająca w ten sposób pochylona powierzchnia podziału zaznacza się jako strefa ognisk trzęsień ziemi, sięgających do głębokości 70 km. Rowy oceaniczne są więc depresjami położonymi na granicy dwóch płyt, tj. w tym miejscu, gdzie oceaniczna płyta pogrąża się pod kontynentalną. Niektórzy rowy te rozpatrują jako współczesne analogie zapadlisk geosyklinalnych, podając jako przykład sundajski rów głębokowodny, znajdujący się na wprost przedłużenia wschod-n i opak i slańsk i ego (predarakańskiego) kenozoicz-nego zapadliska geosyklinalnego.

Podział stref przejściowych na dwa „klasyczne" typy - atlantycki i pacyficzny - tylko częściowo znajduje swoje genetyczne objaśnienie w nowej globalnej tektonice. Trudno bowiem określić jednoznacznie współczesne granice płyt litosferycz-nych, gdyż są to obszary zagłębiania się litosfery oraz brak jest właśnie w tych strefach wyraźnych elementów płytowych.

Grzbiety oceaniczne stanowią w historii Ziemi unikalną strukturę geologiczną. Tworzą one system otaczający cały glob ziemski, mający wraz z odgałęzieniami ponad 60 tys. km długości i szerokość od 1 tys. do 4 tys. km. Te pasma górskie wznoszą się nad powierzchnią równi abisalnych do 3 tys. m, rozdzielając płyty wzdłuż osi rozrostu. Uskoki poprzeczne do osi rozrostu uważane są za transformacyjne (przekształcające), chociaż ich struktura wewnętrzna i mechanizmy rozwoju nie są dostatecznie rozpoznane. Rozmiary, orientacja i budowa uskoków jest różna. Na przemieszczanie się płyt od grzbietów oceanicznych wskazuje stopniowy wzrost wieku osadów i podścielających je bazaltów w kierunku od osi grzbietów oceanicznych, a także wzrost wieku wysp wulkanicznych (rys. 4.15). Powstanie głębi oceanicznych jest rezultatem zarówno procesów fizykochemicznych, zachodzących w litosferze i asteno-sferze, jak też rozsuwania się płyt i rozerwania ich ciągłości, symetrycznie od osi grzbietów oceanicznych (rys. 4.16). Fakty te stanowią ważny argument w dyskusji nad mobilistyczną teorią rozwoju oceanów. Grzbiety oceaniczne mają tak charakterystyczne cechy geologiczne i geofizycz-