DSC06361

Genbza i geologia oceanów 71

głębokość (m)

KOZIAR. 1993

Fot. 4.1. Radialny rozrost płyty pacyficznej

nia wykazały, że na dnie oceanicznym zaznaczają się pasmowe struktury pola magnetycznego, których intensywność namagnesowania zmienia się w poszczególnych pasmach. Jak już wspomniano, pasma te są zorientowane równolegle do grzbietów oceanicznych. W 1963 r. F.J. Vine i J.L. Matthews jako pierwsi wypowiedzieli pogląd, że struktura pola magnetycznego potwierdza hipotezę rozrastania się dna oceanicznego wyrażoną przez H.H. Hessa. Dodatkowym argumentem było również stwierdzenie podnoszenia się bardzo rzadkiego bazaltu- osiowymi szczelinami grzbietów oceanicznych, którego masa twardniejąc powinna namagnetyzowywać się w kierunku zgodnym z ówczesnym polem magnetycznym Ziemi. W ten sposób nowa skorupa oceaniczna tworzy się bez przerwy, a równocześnie nowe masy materiału, pochodzącego z górnych warstw płaszcza Ziemi, rozszerzają dno oceaniczne w przeciwległe strony od grzbietów (rys. 4.8). Wskutek tego na obydwu stronach grzbietów znajdują się płaty, których kierunki namagnesowania są jednakowe [Heitzler i in., 1968]. W wyniku tego powstają systemy parzystych, równoległych pasów, wykazujących bilateralną symetrię anomalnego pola magnetycznego (rys. 4.9). Dane paleomagnetyczne dokumentują powstanie współczesnych oceanów w górnej jurze (rys. 4.10).

Coraz większa znajomość budowy oceanów przyczyniła się do uściślenia poglądów i hipotez „nowej globalnej tektoniki” [Vine, Matthews, 1963; Wilson, 1965; Morgan, 1968, 1972; Le Pichon, 1968; Artiuszkow, 1979], Obecnie przyjmuje się, że skorupa ziemska, składająca się z kompleksu krystalicznego i zalegającego powyżej niego kompleksu osadowego, różni się budową na kontynentach i oceanach [Bie-łousow, Pawlenkowa, 1989]. Skorupa oceaniczna w porównaniu ze skorupą kontynentalną ma mniejszą miąższość (5-10 km) i jest reprezentowana przez jednorodny kompleks skał krystalicznych, zbudowany z bazaltów toleitowych (w górnej, tzw. warstwie drugiej, o miąższości 0,7-2 km, oraz dolnej, tzw. warstwie trzeciej, o grubości 3-7 km). Na kompleksie krystalicznym zalega pokrywa osadowa, złożona w zasadzie ze skał nieskonsolido-wanych, której miąższość jest największa w głębiach

odległość od osi grzbietu (km)

Rys. 4.5. Zależność wieku osadów oceanicznych od głębokości i ich odległości od osi grzbietów oceanicznych; na podstawie danych z wierceń DSDP i wieku pasmowych anomalii magnetycznych Źródło: Kotliński na podstawie Max'well i in., 1970, (w:) Dadlez, Jaroszewski,1994, z uzupełnieniami.

abisalnych, gdzie osiąga 300-500 m, zmniejszając się stopniowo w kierunku do grzbietów oceanicznych (rys. 4.11). Skorupę oddziela od płaszcza tzw. nieciągłość MOHO. Granica kontynentów i oceanów przebiega u podstawy stoku kontynentalnego z reguły wzdłuż izobaty 2000-2500 m. Najczęściej kontynenty bezpośrednio graniczą z oceanami i tylko lokalnie oddzielone są od nich basenami mórz marginalnych (zw. również zewnętrznymi) i lukami wysp. Zmiany w miąższości skorupy oceanicznej obserwuje się na ogół wzdłuż krawędzi aktywnych (typu pacyficznego), występujących zwykle na granicy niszczenia płyt lito-sferycznych (kontynentalnych i oceanicznych), wzdłuż rowów oceanicznych i łuków wyspowych, a także w miejscach, gdzie jedna płyta podsuwa