DSC06370 (2)

80 J^Kotuński, E. ROhlb

80 J^Kotuński, E. ROhlb

a) Typ mariański

o
ggl	c
III	la
111	£ *3)
f	/
	/....... V <0*1

Rys. 4.20. Schemat różnych typów subdukcji

Źródło: Uyeda, 1982, (w:) Dadlez, Jaroszewski, 1994.

kowe, których przebieg jest równoległy do osi spredingu. Z punktu widzenia geodynamiki można je wiązać ze starszymi wyniesieniami stref ryf-towych. Uskoki tej grupy praktycznie są mało rozpoznane.

Oceany

- zarys geologii

W mitologii greckiej morze czczono pod postacią boga Oceanusa. Przyjmowano, że otacza ląd bezmiarem wód. Rzeczywiście, ogromna jest przewaga powierzchni oceanicznych nad lądami. Na 510 min km² powierzchni Ziemi wody zajmują 361 min km², co stanowi 71% powierzchni naszego globu. Średnia głębokość oceanów wynosi 3865 m. Na południu od krańców Afryki, Australii i Ameryki Południowej oceany tworzą nieprzerwaną powłokę wodną otaczającą całą Ziemię. Toteż granice między oceanami są umowne. Stanowią je południki przechodzące przez najdalej na południe wysunięte przylądki dochodzące do Antarktydy.

W dnie oceanicznym wyróżnia się kilka głównych stref o zróżnicowanej rzeźbie, których powstanie wiąże się przede wszystkim z rozwojem skorupy oceanicznej i procesami tektonicznymi, przebiegającymi na granicach płyt kontynentalnych i oceanicznych (rys. 4.21). Zalicza się do nich następujące strefy morfo-strukturalne [Kotliński, Musielak, 1997]:

-    podwodne obrzeże kontynentów, obejmujące szelf, kontynentalny i jego podnóże;

-    strefy przejściowe, złożone z basenów mórz marginalnych (zewnętrznych), łuków wyspowych i rowów oceanicznych;

-    baseny oceaniczne z płaskimi i pagórkowatymi równinami abisalnymi oraz płaskowyżami podwodnymi;

-    grzbiety śródoceaniczne. Brzeżne części oceanów, obejmujące tzw. szelfy kontynentalne, oraz górne części stoków kontynentalnych stanowią przedłużenie kontynentów; są więc rozwinięte na skorupie kontynentalnej. Szelfy sięgają do głębokości średnio 130 m (105-400 m). Na obrzeżach niektórych kontynentów są szelfy wąskie, np. na zachód od wybrzeży Ameryki Południowej, lub bardzo szerokie, jak w przypadku wybrzeży atlantyckich czy mórz arktycznych (rys. 4.22). Nachylenie szelfów w zasadzie nie przekracza 0,1°, rzadko do 1°. Dalej, w kierunku oceanu, szelfy przechodzą w górną część stoków kontynentalnych, które odznaczają się większym przeciętnym nachyleniem dna, rzędu 1-6°, lokalnie do około 20°. Na stokach kontynentalnych charakterystycznym elementem rzeźby dna są podmorskie kaniony. Górna część stoków sięga do głębokości około 2000 m p.p.m. Poniżej, do głębokości 4000 m, występuje dolna część stoków kontynentalnych. Charakter tej strefy zależy od typów krawędzi kontynentalnej [Dadlez, Jaroszewski, 1994]. W przypadku krawędzi pasywnej (typu atlantyckiego) szeroki szelf kontynentalny przechodzi w stok kontynentalny i dalej łagodnie w podnóże kontynentalne, pokryte osadami z szelfu, transportowanymi przez prądy zawiesinowe. Natomiast w przypadku krawędzi aktywnej (typu pacyficznego) wąski szelf kon-