DSC06372 (2)

82

R. Kotuński, E. ROhle

Rys. 4.23. Wybrane własności fizyczne Grzbietu Atlantyckiego i Wypiętrzenia Pacyficznego

Źródło: Kotlinski na postawie Dadlcz, Jaroszewski, 1994.

8 x 10'⁶ cal/s (Grzbiet Śródatlantycki 7 x 10'⁶ cal/s), podwyższoną sejsmicznością, swoistymi cechami budowy geologicznej, różniącymi je od innych. Dywergentne granice płyt, w rozumieniu Dadleza i Jaroszewskiego [1994], występują wzdłuż grzbietów oceanicznych. Grzbiety poprzecinane są poprzecznie do osi rozrostu uskokami transformacyjnymi. W obrębie równi abisalnych przedłużenie uskoków transformacyjnych stanowią oceaniczne strefy pęknięć [Rudicz, 1983].

Powierzchnia den równi oceanicznych pomiędzy 4500-6000 m p.p.m. wynosi około 42%, zaś powierzchnie o głębokościach poniżej 6000 m p.p.m. (strefy hadalne) stanowią zaledwie 1,4% powierzchni oceanów.

Ocean Atlantycki

Zgodnie z uchwałami Międzynarodowego Biura Hydrograficznego w Monaco, podjętymi w latach 1919, 1937 i 1952, przyjmuje się, że Ocean Atlantycki rozpościera się między wybrzeżami Europy i Afryki na wschodzie, a Ameryką Północną i Południową na zachodzie. Północna granica obejmuje Morze Arktyczne i sięga do Cieśniny Beringa. Na północy obejmuje on Morze Arktyczne, jak i morza śródlądowe przyległych kontynentów. Na południu umowną granicę z Oceanem Indyjskim prowadzi się od Przylądka Igielnego aż do Antarktydy wzdłuż południka 20°E. Natomiast granica między oceanami Atlantyckim i Spokojnym przebiega wzdłuż łuku ortodromy między przylądkiem Horn przez Cieśninę Drakę’a do największej z wysp w S zet landach Południowych i dalej do Ziemi Grahama. Tak określony obszar Oceanu Atlantyckiego zajmuje wraz z morzami przyległymi powierzchnię około 106,5 min km², z czego na morza śródziemne przypada 23,0 min km². Przytoczone liczby wyraźnie wskazują, że jest to zbiornik bardzo silnie rozczłonkowany i w związku z tym dość wyraźnie zaznacza się w nim podział na poszczególne jednostki regionalne, w tym morza i zatoki [Zierhoffer, 1970]. Nazwa tego oceanu związana jest ze starożytnym mitem o Atlantydzie (gr. At-lantis).

Ocean ten odznacza się silnie urozmaiconą powierzchnią dna i dużą rozciągłością południkową (około 15 tys. km). Związana z tym stre-fowość klimatyczna sprawia, że poszczególne regiony oceanu charakteryzują się odmiennymi warunkami fizyczno-geograficznymi, determinującymi między innymi odmienne warunki sedymentacyjne.

Na podstawie nowych badań i zgodnie z dość powszechnie przyjmowaną teorią neomobilizmu ocean ten powstał wskutek pęknięcia Pangei, w środkowej części, a następnie odsuwania się płyty Ameryki Północnej od Afryki i Ameryki Południowej. Proces ten rozpoczął się w środkowej jurze. Jak się przypuszcza, pęknięcie między Ameryką Południową i Afryką nastąpiło około 150 min lat temu. Obszar północny oceanu tworzył się głównie w kenozoiku, około 60 min lat temu, a więc byłby najmłodszy [Riihle].

Miąższość skorupy kontynentalnej na wschodnich krańcach Ameryki i zachodnich Europy i Afryki maleje od około 30 km do 5 km, przy grubości skorupy oceanicznej oceanu wynoszącej od 5 km do 7 km. Jednolity charakter budowy skorupy oceanicznej zakłócony jest w rejonach archipelagów i oddzielnych wysp (Azorskich, Zielonego Przylądka, Madery, Tristan de Cunna, Bouveta i innych), gdzie jej miąższość wzrasta 2—4-krotnie. Stosunkowo niewielka głębokość występowania górnego płaszcza Ziemi wywołuje dodatnie anomalie siły ciężkości, o wartościach około +400 mgal pod głównymi basenami, podczas gdy pod Grzbietem Śródatlantyckim wartości anomalii siły ciężkości maleją do około +200 mgal (rys. 4.23).

W rozwoju poglądów na ewolucję i budowę Oceanu Atlantyckiego wyraźny wpływ wywierały stopniowo hipotezy neomobilizmu [Le Pichon i in., 1977]. Było to wynikiem ustaleń, że określonym elementom budowy dna towarzyszą pasmowe struktury pola magnetycznego, których intensywność i kierunki namagnesowania szybko zmieniają się pasmami przebiegającymi równolegle po obydwu stronach Grzbietu Sródatlantyc-kiego. Duże znaczenie dla poznania