DSC06368 (2)

78

R. Kotuński, E. ROhle

niejszą rzeźbę, w porównaniu z powolnym Grzbietem Atlantyckim (slow spreading ridge), który jest węższy i ma wyraźnie uformowaną dolinę ryfkową (rys. 4.17).

Wypiętrzenie to, w odróżnieniu od Grzbietu Sródatlantyckiego odznacza się większym tempem przyrostu dna oceanicznego (spredingu), większą szerokością, mniejszą wysokością, mniej wyraźnie zarysowanym występowaniem doliny ryf-towej oraz obecnością bazaltów toleitowych. Strefa zwiększonego strumienia cieplnego na Wypiętrzeniu Wschodniopacyficznym ma dwukrotnie większą szerokość (400 km) od strefy na Grzbiecie Atlantyckim. Różnice te związane są z większym tempem rozszerzania dna wzdłuż osi wypiętrzenia — od 5,7 do 17,7 cm/rok, podczas gdy Grzbietu Atlantyckiego od 2,0 do 4,4 cm/rok, a Grzbietu Indyjskiego od 2,0 do 7,5 cm/rok. Dolinom ryftowym towarzyszą wyniesienia aste-nosfery, z którymi związane jest pewne ściśnięcie tworzących ją warstw. W strefach tych pokrywa osadowa z reguły wyklinowuje się. Również druga i trzecia warstwa skorupy oceanicznej jest cieńsza. Prawdopodobnie osie rozrostu pokrywają się z wypiętrzeniami astenosfery, rozgrzanej substancji górnego płaszcza o obniżonej lepkości, co potwierdza fakt zwiększonego strumienia cieplnego w tej strefie. Ze zwiększonym dopływem ciepła wiąże się wulkanizm i sejsmiczność tych stref [Kotliński, Musielak, 1997].

Uskoki transformacyjne kontrolują główne elementy tektoniki grzbietów i fundamentu oceanicznego sięgając głęboko w płyty oceaniczne. Grzbiety oceaniczne poprzecinane są poprzecznymi lub sko-śno-poprzecznymi uskokami, których przedłużenie obserwuje się w obrębie płyt oceanicznych. Przykładowo, w północnej części Wypiętrzenia Wscho-dniopacylicznego przedłużenie uskoków transformacyjnych stanowi oceaniczna strefa pęknięć o orientacji prawie równoleżnikowej, która obejmuje uskoki: Mendocino, Pioneer, Murray, Mole Clarion, Clipperton, Siqueiros, Galapaj (rys. 4.18). Uskoki poprzeczne, wzdłuż których zachodzi przemieszczanie odcinków grzbietów oceanicznych, są równowiekowe z powstanieir mych grzbietów i ich dolin ryftowych. Uskoki te nie są więc sensu stricto uskokami przesuwcz) a stanowią odrębną kategorię uskoków transformacyjnych. Osie rozrostu stanowią centra spredingu (rozciągania — tensji), natomiast uskoki poprzeczne powstały w procesie stygnięcia skorupy i są typem uskoków transformacyjnych, tzn. takich, na końcach których następuje przekształcenie deformacji przesuwczej w deformację tensyjną lub kompresyj-ną. Dzielą one wypiętrzenia i grzbiety oraz ich odnogi na bloki poprzesuwane względem siebie

a)

50 km

b)

r ptikrv3v;i ośittUwa w:\rst

..    l. j-:^«orvvficznym z szybkim rozrostem

Rys. 4.17. Ukształtowanie doliny ryftowej na Wypi«tlwniu Wschotln.opac .cz *    ^ _oceani

dna oceanicznego (a) i Grzbietu Srodkowoatlantyckiego z wolnym roz

Źródło: Kotliński, 1997c, nu podstuwie Czechowski, 1994.