DSC06376 (3)

86 R. Kotliński, E. ROhle

szuraćh aktywności wulkanicznej, na których występują lokalne formy rzeźby dna. Charakterystyczny jest także słaby rozwój szelfu, który zajmuje zaledwie 1,7% powierzchni oceanu. W ukształtowaniu dna zaznacza się przewaga wielkich głębin, przekraczających 5000 m. Powierzchnia głębi stanowi około 2/3 powierzchni tego oceanu. Przedzielone są one grzbietami oceanicznymi lub strefami walów (wyniesień lub grzbietów). Powierzchnia dna równi abisalnych jest w zasadzie wyrównana lub pagórkowata (równiny pagórkowate). Równie abisalne są zazwyczaj pokryte pokrywą osadową o zmiennej miąższości, zaś równiny pagórkowate ukształtowane zostały głównie w wyniku działalności wulkanicznej. Charakterystycznymi formami dna Pacyfiku są ścięte przez abrazję i pogrążone szczyty wygasłych wulkanów - gujotów. Od Wyspy Wielkanocnej na południowym wschodzie ciągnie się grzbiet górski, w składzie którego znajdują się archipelagi Wysp Towarzystwa, Sporadów Srodkowopoline-zyjskich, Hawajskich, a jego krańce północno-zachodnie sięgają Rowu Aleuckiego. U podstawy środkowej części tego grzbietu znajdują się szczątki mezozoicznego wyniesienia Darwina poprze-

1 - izobaty co 100 m; 2 - strefa ryftu i uskok transformacyjny; 3 - skarpy o wysokości pow. 10 m i pokrywy bazaltowe

Rys. 4.26. Batymetria wybranego fragmentu Wypiętrzenia Wschodniopacyficznego Źródło: Kotliński na podstawie mat. nic publikowanych.

cinane uskokami, z wielką skarpą Mendocino na północy. Na zachodzie oceanu grzbiety i wyspy Mikronezji i Polinezji tworzą dwa wały złączone na wschodzie z głównym Grzbietem Wschodnio-pacyftcznym. Północny z nich ciągnie się od Hawajów w kierunku wysp Boni, południowy składa się z kilku ogniw - wysp Samoa, Marshalla i Karoliny.

Grzbiety i wały dzielą dno oceanu na odrębne baseny. W części środkowej znajdują się baset Północny, Środkowy i Południowopacyficzny, z w części zachodniej wyodrębnia się Basen Karoliński, a w południowo-wschodniej Peruwiat ko-Chilijski.

Wschodniopacyftczna oś rozrostu ma wiele c gałęzień [Kotliński, Musielak, 1997]:

—    grzbiet Chilijski, na południowym wschodź

—    grzbiet Galapagos, na wschodzie między Głębią Peruwiańską i Głębią Gwatemalską,

—    grzbiety Juan de Fuca i Gorda na północy.

W północnej części Wypiętrzenia Wschodniopacyficznego głębokości, w dolinie ryftowej, dochodzą do około 2600-2700 m (rys. 4.26). Podnóże skłonów położone jest zwykle na głębokości od 2900 m do około 3500 m, a dno basenów na głębokościach od 4000-5000 m do 5500-6000 m i więcej metrów, tzn., że ampliduda wyniesień waha się od 2000 m do ponad 3000 m. Przebieg Wypiętrzenia Wschodniopacyficznego wyrażony jest przez pasmowe anomalie pola magnetycznego, na przemian dodatnie i ujemne, odkryte po raz pierwszy przez Rolanda G. Masona i Artura D. Raffa [1961]. Osiowa część wypiętrzenia wyznaczona jest przez anomalie nr 2, w skali Vine, Matthewsa [1963], co wiekowo odpowiada plejstocenowi. Na skłonach tego wypiętrzenia ustalono anomalie 3 i 4 (pliocen-miocen), a w wielu strefach od 13 do 16, co odpowiada eocenowi (rys. 4.27). Wiek ten również został potwierdzony wierceniami. Dane te wskazują, że w początkowym stadium rozwój oceanu był różnowiekowy i niejednorodny w różnych jego częściach. W późnej kredzie prędkość rozrastania wynosiła od 3-10 cm/rok, przy amplitudzie przesunięć rzędu od 50-60 km do 750 km. Następnie w paleogenie wzrosła do 5 cm/rok, maksymalnie osiągając 8.5 cm/rok, przy amplitudzie przesunięć od 50 km do 700 km. Z kolei w neogenie-plejstocenie szybkość była skrajnie zróżnicowana, od 1,5 cm/rok w Zalewie Kalifornijskim do 6-8 cm/rok na południu, przy amplitudzie przesunięć 20-30 km do 250-300 km. Przykładowo, w Morzu Scotta jego formowanie przebiegało w późnym eocenie-oligo-cenie, grzbiet Galapagos formował się w miocenie, a grzbiet Chilijski w późnym miocenie-pliocenie.