DSC07076 (2)

niom. Jedno z pierwszych takich badań zawdzięczamy S. Brody (1956) W toku swych długoletnich badań, prowadzonych różnymi metodami (wywiady i obserwacje w domu, sytuacje eksperymentalne itp.) autorka doszła do interesujących wniosków. Przede wszystkim stwierdziła, że różnorodne zachowania matki (np. karmienie dziecka, kąpanie, bawienie się z nim itp.) dostarczają dużo okazji do fizycznego i psychicznego kontaktu jej z dzieckiem, stanowią bogate w treść przejawy matczynej troski o dziecko, dające się uporządkować, tak że możliwa staje się pewna typologia zachowań matek. Większość czynności matek charakteryzowało towarzyszenie uczuć przyjaznych, pełne zadowolenie z tego, że właśnie im się oddają, jednocześnie były to czynności dające dziecku poczucie bezpieczeństwa i wytwarzające u niego obraz ludzi dorosłych jako istot szczęśliwych. Można było jednak spotkać i takie matki, które zachowywały się biernie w stosunku do dziecka, nie akceptowały jego różnych czynności, odrzucały je, jakby to nie było własne ich dziecko. Podobne badania przeprowadzili R. Sears, M. Maccoby i H. Levin (1957). Stwierdzili oni, że modelowanie osobowości dziecka to nie tylko wynik procesu rozwoju biologicznego dziecka, ale także w dużej mierze rezultat oddziaływania postaw matki i jej poglądów na życie domowe.

Z bliższych nam czasowo badań nad wzajemnymi oddziaływaniami między matką a dzieckiem zasługują na uwagę te przedsięwzięcia, które próbują uchwycić różne zachowania (fizyczne, psychiczne) matek i odsłonić ich motywy. Obok wielu dotychczasowych sposobów badań zastosowano nowe techniki, jak kwestionariusze, testy projekcyjne itp. K. Kogan i H. Wimberger (1966) obserwowali wzajemne oddziaływania między matką i dzieckiem w wieku od 4 do 5 lat, w 10-minutowych sekwencjach; przebadali 50 takich par.

W wyniku tych badań m. in. stwierdzono, że matki pochodząde z klas społecznie niższych komunikują się z dziećmi rzadziej niż matki ze środowisk materialnie lepiej sytuowanych. Te pierwsze przejawiały też znacznie mniej interakcji uczuciowych i społecznych oraz wykazywały mniejszą stabilność w swoim zachowaniu niż matki pochodzące z rodzin zamożniejszych i ze środowisk domowych bogatszych w różnorodne bodźce pożądane.

Ogromne zasługi, jeśli chodzi o uchwycenie różnych stosunków między matką i dzieckiem, położył E. Schaefer wraz ze swoimi współpracownikami (1959, 1965). Uzyskane dane starał się zebrać w różnorodne skale, które łączył w wymiary, np. wymiar: „zachowanie demokratyczne—zachowanie autokratyczne”, „dążenie—odrzucenie” itp. Badania te mają charakter eksploracyjny, badawczy, porządkujący — ujmują one liczne dane w systemy powiązań między członkami rodziny oraz dostarczają danych dla praktyki wychowawczej. Przedmiotem omawianych badań były dwojakiego rodzaju oceny: zachowanie się matki w ocenie dziecka i na odwrót. Dane empiryczne można porównywać ze sobą i wyciągać praktyczne wnioski. Okazuje się, że matki są na ogół dobrze oceniane przez dzieci i młodzież. Podobne badania interakcji matki (a także ojca) z dzieckiem przeprowadził E. Mash i współautorzy (1973), wykorzystując metodę obserwacji i kodowania wyników.

W każdym z zaobserwowanych odcinków czasowych badań wyodrębniono dwa bity: jeden oznaczał osobę (lub osoby), drugi — sposób zachowania się matki w określonej sytuacji. Badania wykorzystano do — niezbędnego z terapeutycznego punktu widzenia — skutecznego wywoływania zmian w zachowaniu matki i dziecka. Ich wartość polegała m. in. na tym, że reakcje osoby obserwowanej ujmowane tu były w kontekście, w którym występowały. Obserwacje przeprowadzono w różnych sytuacjach, np. J. Mash i współpracownicy obserwowali matkę z dzieckiem podczas codziennych czynności, wspólnej zabawy itp. Ich wynikiem było skonstruowanie typologii pod kątem zachowania się matki w stosunku do dziecka. Wśród badanych były matki szczególnie pomagające dziecku w jego czynnościach, skoncentrowane na ochranianiu go w każdej sytuacji, gotowe zaspokajać wszystkie jego potrzeby, a niektóre z nich nawet w nadmiarze. Inne matki — przeciwnie — wykazywały obojętny stosunek do dziecka, nie pobudzały go do ekspresji emocjonalnej ani słownej lub nie zachęcały do aktywności.

Interesujące badania nad częstotliwością werbalnej interakcji między matką i pozostałymi osobami w rodzinie zaprogramowały J. Dikerscheid i S. Kirkpatrick ^(1972). Przeprowadziły one m. in. kilkakrotne obserwacje w domach obejmując nimi 48 matek i 240 innych osób. Zarejestrowano 4046 interakcji łącznie — w tym zainicjowanych przez matki — 2592 (64,1%), a przez innych członków rodziny (kierowanych do matek) aż 1454 (35,9%). Interakcji między matką i dziećmi, rozpoczętych przez matkę było 1554 (44,2%), a przez dzieci — 1958 (55,8%). Wyniki tych oraz wielu innych badań potwierdzają hipotezę wysuniętą przez autorki, że środowisko rodzinne, a szczególnie poziom wykształcenia rodziców i ich wiedza pedagogiczno-psychologiczna, mają duży wpływ na częstotliwość wzajemnych oddziaływań członków rodziny. Ponadto stwierdzono, że obecność ojca w rodzinie w znaczny, statystycznie istotny sposób, wzmaga częstotliwość i długość, zwiększa czas trwania skierowanych przez matkę do dzieci interakcji o charakterze wypowiedzi słownych.

Większość badań nad wzajemnymi oddziaływaniami matki i dzieci oraz matki i innych osób w rodzinie przeprowadzono w standardowej sytuacji eksperymentalnej. Do organizowanych w tym celu miniaturowych pokoików (lub mieszkań), przy zastosowaniu lalek w dużym zmniejszeniu, wprowadzano dziecko (lub matkę z dzieckiem) prosząc, aby bawiło się tak,>jak to czyni w domu. Ilustracją tego interesującego podejścia badawczego mogą być przedsięwzięcia D. Doleysa, L. Cartelli i J. Doster (1976). Autorzy obserwowali w kilku 20-minutowych sesjach interakcje między matką i dziećmi mającymi trudności w nauce (oraz w grupie kontrolnej) zachodzące w trakcie zabawy przy użyciu różnych miniaturowych akcesoriów. Dane zebrane tą drogą uzupełniono za pomocą skal postaw rodzicielskich lub, w innym przypadku, wywiadami z matką oraz pozostałymi osobami w rodzinie. Dane z badań wskazują, że matki, których dzieci miały trudności w nauce, wykazywały więcej zainteresowania ich pracą i ich osobistymi sprawami niż matki dzieci