DSC08102

32

ale wolne. Mówi o tym cala grupa bajek rozrzucona w obu zbiorkach. Źrebiec dotknięty wzgardą i przechwałkami rumaka ustrojonego w złote siodło i popręgi odpowiada z godnością: „chociaż to złoto, przecież to wędzidło"? fiołek nie zazdrości słonecznikowi jego świetnego wyglądu, bowiem ten musi obracać się za słońcem, podczas gdy fiołek pozostaje „w ukryciu, ale wolny"? kotka woli „mysz dla siebie niż sarnę dla pana"; żółw zadowolony jest ze swojej ubogiej skorupy, bo jest jego własna, i nie zazdrości myszy mieszkania w pałacu? brytan-pyszałek szarpie się w swej srebrno-złoclstej obroży, gdy inne psy biegają na wolności. W tych i innych bajkach podejmujących temat wolności w ubóstwie i niewoli w złotej klatce wyraża Krasicki sympatię dla tych, którzy przekładają wolność nad najświetniejszą niewolę. Podobnie w bajce Wół i mrówki wyraża myśl o wyższości wolnej pracy dla siebie nad niewolniczą pracą dla pana.

•

* *

Podejmował też Krasicki w obu cyklach swoich bajek tematykę charakterystyczną dla poetów wieku Oświecenia. Bajki te są jak gdyby skrótowym, skondensowanym ujęciem spraw opracowanych przez poetę w innych utworach, np. w Satyrach lub w Doświadczyńskim. W epigramatach o Dewotce i Hipokrycie godzi w fałszywą moralność pozornie bogobojnych i dobrodusznych w istocie złych ludzi. W Pieniaczach ośmiesza zaciekłych procesowiczów, których wykpił już w Doświadczy ńskim} w bajce Księgi ostro i lapidarnie wypowiada negatywny sąd o bałamuctwach i zmyśleniach kronik historycznych ośmieszonych przedtem w Myszeldzie oraz proroctwach astrologicznych kalendarzy. Bajka Pijak — to jak gdyby skrót satyry Pijaństwo, podobna do niej nawet humorystycznym zakończeniem. Podwójne ostrze ma bajka Sułtan w piekle: jedno z nich godzi w mnichów, drugie w królów dających ucha mnisim podszeptom. Cała seria bajek wymierzona jest przeciw lekarzom, którzy wskutek niskiego poziomu wykształcenia więcej ludzi zabijali,-Wż leczyli, j Dotyka Krasicki w swoich epigramach karciarzy, kłótników, marnotrawców, paneglrystów, paszkwilantów. W bajce Syno-

garllca znajdzie się charakterystyczne dla Krasickiego potępienie miast szerzących zepsucie obyczajów; morał bajki Gołębie mówi o szkodliwości niepotrzebnych podróży.

Ciekawie przedstawia się w bajkach stosunek Krasickiego do | filozofów. Uznawał on filozofię, ale raczej praktyczną, nastawioną na rozmyślania o etyce i moralności. Uważał zaś za jałowe [wszelkie dociekania na tematy oderwane, nie związane z potrzebami społecznymi. Postać filozofa w jego bajkach przedstawia się opłakanie. Pokpiwa sobie z oderwanych od życia mędr-| ców, szydzi z ich zarozumiałości, stara się wykazać, że w grun-| cic rzeczy są to głupcy, bowiem mądrość jest sprawą praktyczną, kształtuje się i sprawdza w działaniu. Krasicki stawia wyżej [„chłopa-nieuka", którego filozofia wyrasta ze współżycia z przyrodą i z ludźmi. Podobnie jak potępiał wilka-jurystę, który za-igryzał owce, ale zawsze umiał udowodnić swoją praworządność, I tak też drwił z filozofów, którzy uchodzili i sami siebie uzna-I wali za mędrców, ale w praktycznej działalności okazywali na-I iwność i brak rozsądku.

Nie pominął również Krasicki w bajkach spraw natury poli-[ tycznej i obywatelskiej. W pierwszym cyklu za takie bajki uwa-I ża się Sąsiedztwo i Ptaszki w klatce. Pierwsza obrazuje położenie Polski wśród mocarstw zaborczych zagrażających jej bez-I pieczeństwu, druga już przez współczesnych uważana była za wzruszający wyraz patriotycznych uczuć samego Krasickiego, [który urodził się w wolnej Polsce, a od roku 1773 znalazł się poza granicami kraju, pod pruskim zaborem.

Jeszcze więcej aluzji politycznych odczytujemy w cyklu | Bajek nowych. Przeważnie wypowiada w nich Krasicki myśl o potrzebie zgody 1 ostrożności w działaniach politycznych; pisał je w okresie Sejmu Wielkiego. Nawoływanie do zgody w obliczu zbliżającego się nlebezpi&c zeństwa odczytać można w bajkach: Gęsi, Wilczki oraz w świetnej bajce Szczygieł i kos. Zalecenie kończące bajkę Myszy:

[...] Najlepiej cicho siedzieć sobie w jamie,

A opatrzywszy zewsząd bez łoskotu Ani być z kotem, ani przeciw kotu.

3 — Bajki