DSC09665

PAMIĘTNIKI O WOJ NA OH KOZACKICH

XXI/

nie wkroczył w jego kompetencje, jak wypłakawszy się po śmierci swej pierwszej żony usiłuje niedługo potem ubiec swego młodszego krewniaka w staraniach o rękę młodej niewiasty, jak w sejmie z trudem powstrzymuje się od spoliczkowania szlachcica, który naruszył honor radziwiłłowski, jak wreszcie nie waha się zamącić obrad sejmików przedsejmowych dlatego tylko, że królowa odważyła się zażądać od niego wyższej tenuty¹ z racji trzymanej przez niego ekonomii królewskiej². Jeśli pamiętnik ten nie zyskał takiej popularnością,na jaką zasługuje, to jedynie dlatego, że pisany po ładnie oryginał nie doczekał się dotąd wydania, a wydane jeszcze w XIX w. tłumaczenie jest niedokładne i trudno dostępne.

Okres wojen kozackich i szwedzkich w połowie XVII w. prowokuje cały szereg jednostek do pisania pamiętników. Do najbardziej znanych pamiętnikarzy tych czasów należą — poza Paskiem — Mikołaj Je-miołowski, Joachim Jerlicz, Jakub Łoś i Jan Władysław Poczobut-Odlanicki. Pierwszy jest autorem dość obszernego pamiętnika obejmującego lata od 1648—1679. Autor usuwa w cień swą osobę opisując wypadki dziejowe, których był świadkiem lub współuczestnikiem. Poglądy jego polityczne są wprawdzie ciasno klasowe, ubolewa np., że Wiśniowiecki po swych zwycięstwach nie wygubił do reszty chłopstwa, powstrzymywany smniej potrzebną niektórych panów nad swoimi pod-

danymi... kommiseracyjąc, niemniej przynosi w swyfn dziele wielką ilość ciekawych szczegółów, dotyczących zarówno przebiegu działań wojennych, jak i spraw gospodarczych. Znacznie mniej dokładny i wiarogodny jest Jerlicz, autor tzw. Lałopiśca albo kroniczki³. Autor, który podobnie jak Jemiołowski przede wszystkim zajmuje się sprawami publicznymi, nie odróżnia plotek od prawdy, jest bałamutny, mimo to jednak zasługuje na uwagę, opisuje bowiem szereg faktów, na które patrzył własnymi oczami i naświetla ówczesne stosunki kulturalne, zamieszczając w swym pamiętniku współczesne poezje polityczne i pisma w rodzaju takich, jak List Pana Jezusa czy Sen Najświętszej Panny.

Trzeci z wymienionych pisarzy, towarzysz chorągwi pancernej Myszkowskiego, wojewody krakowskiego, autor stosunkowo niewielkiego pamiętnika⁴ cieszy się wśród historyków dużym uznaniem. Pamiętnik jego obejmuje okres od r. 1646—1667 i przynosi sporo ciekawych szczegółów o wojnie szwedzkiej i moskiewskiej. Badacze tych czasów posługiwali się też nim niejednokrotnie przy korygowaniu wiadomości zawartych w pamiętniku Paska. Trzeba też przyznać, że autor, opisujący sposobem kronikarskim przeżyte przez siebie kampanie, jest niejednokrotnie sumienniejszy od Paska, chociaż i on w szeregu wypadków nie uniknął błędów i przesady. Jeśli zaś chodzi o jego poglądy polityczne, to reprezentuje on ten sam obóz ideologicz-

1

łenuta — czynsz dzierżawny.

2

* ekonomia królewska — kompleks dóbr królewskich stanowiących całość administracyjną.

3

   Wyd. w Warszawie 1853.

4

   Wyd. w Krakowie 1858.