DSCF0478

27

HISTORIA I DEFINICJE

między sobą głównie ze względu na stopień wysiłku poznawczego i zakres doświadczenia potrzebnego, aby ich wystąpienie stało się możliwe. Można te procesy uważać za związane z empatią ponieważ zdarzają się one bardzo często podczas epizodów, w których obserwator znajduje się pod wpływem kontaktu z obserwowanym, a także dlatego, że wywołują często związane z empatią rezultaty. Należy jednak podkreślić, że te same procesy mogą się również pojawiać w innych kontekstach i niekoniecznie muszą przynosić interesujące nas rezultaty.

Procesy pozbawione aspektów poznawczych

Niektóre procesy prowadzące do empatycznych skutków wydają się wymagać bardzo niewielkiej aktywności poznawczej. Noworodki na przykład mają skłonność do płaczu, kiedy słyszą płacz innych noworodków. Jest to zjawisko, które zdarza się na tak wczesnym etapie rozwoju, że wydaje się nieprawdopodobne, aby mogło być rezultatem jakiegokolwiek procesu uczenia się. Ta najwyraźniej wrodzona skłonność, którą określa się jako zarażanie płaczem⁹ (Hoffman, 1984) może być w takim razie potraktowana jako niepoznawczy proces wywołujący afekt u noworodka „obserwatora”. Wrodzone „dopływy per-cepcyjne” McDougalla, które czysto automatycznie przetwarzają emocje obserwowane na emocje doświadczane, także klasyfikują się jako mechanizmy pozbawione aspektów poznawczych (niekognitywne).

Kolejny taki proces to naśladowanie motoryczne, tendencja obserwatora do automatycznego i w znacznym stopniu nieświadomego naśladowania osoby obserwowanej. Przypuszczalnym rezultatem tego rodzaju naśladowania jest powstawanie u obserwatora stanu emocjonalnego zgodnego ze stanem osoby obserwowanej. Proces ten został prześledzony w pracach Lippsa (1926) i Titchenera (1909), którzy także dowodzili, że naśladowanie przez obserwatora wywołuje efekt w postaci podzielania afektu. Przy czym, podczas gdy wczesne wyobrażenia dotyczące naśladowania ukazywały je jako swego rodzaju świadomą strategię „wczuwania się” w sytuację innego człowieka, nowsze opracowania (np. Hoffman, 1984; Vaughan i Lanzetta, 1980) traktują to zjawisko jako proces stosunkowo automatyczny, pozbawiony aspektów poznawczych. Z tego właśnie powodu został on przyporządkowany do takiej właśnie kategorii w obrębie prezentowanego modelu.

Proste procesy poznawcze

W przeciwieństwie do procesów pozbawionych aspektów poznawczych, pozostałe, takie jak warunkowanie klasyczne, wymagają przynajmniej

⁵ Primary circular reaction (zarażanie płaczem) według określania Hoffmana, inaczej pierwotna reakcja cyrkularna.