DSCF3815

106

Ludów i rzeź galicyjska (wystarczy pr/ypomnieć chociaż sławną! polemikę Słowackiego i Krasińskim) dla romantyków; nie możni było go pominąć w filozoficznej wizji świata i intelektualnym mo-i dełowaniu przyszłości Należało go nie tylko uwzględnić, ale również! umieścić w porządku wartości.

W dramacie Micińskiego wydarzenia na pancerniku stanowią! egzemplitikaeję zagadnienia ogólnego; jakie powinno być źródło siły! i cele każdej ^ewolucji, każdego twórczego, nie pozornego przewrotu! społecznego? Jakie możliwości realizacji w świecie współczesnym po- i siada rewolucyjna utopia marynarzy - bohaterów dramatu; wizja 1 Nowej Rosji, ludzkiej wspólnoty opartej na miłości. Rewolucja jako 1 problem wartości i źródeł aktywności pojawia się także w Księdzu • Fauście. Bohater powieści dokonuje krytycznego bilansu własnego! życia w oczekiwaniu na proces, który zakończyć się ma wyrokiem 1 śmierci Wobec spodziewanego końca sprzęgnięte zostały pytania!

0    sens indywidualnej egzystencji i sens rewolucyjnego czynu, któremu! poświęcił życie. Powieść jest poszukiwaniem filozoficznych podstawi dla ideologii, z którą utożsamił się bohater.

Biografia indywidualna, zagadnienia religii, narodu i rewolucji j połączone zostają na planie mitologicznym w Nietocie. Wykorzystując! rozpowszechniony w modernizmie motyw Polski jako dziedziczki! kultury aryjskiej, tworzy Miciński rzeczywistość symboliczną, światli idei. w którym porusza się bohater. Miejsce akcji — to otoczone! morzem Tatry-Himalaje, dziedzictwo potomków dawnych Ariów.l Sercem Tatr jest Turowy Róg, posiadłość Wieszczki Mary-Archipolki; dawna Polska w miniaturze, siedlisko różnorodnych „typów polskich’,'. I W przesycony tradycyjnymi wartościami moralnymi świat Tlirowego 1 Rogu wdziera się nieustannie Polska współczesna - polski jarmark I

1    piekło, targowisko wartości i idei. Struktura rzeczywistości mi tycz* I nej jest wertykalna: symboliczna i historyczna zarazem Polska ma I swoje piekło i niebo; w podziemiach rozciąga się dziedzina Króla II Wężów, nad Tatrami wznosi się mistyczny zamek Króla Własia. I Rzeczywistość współczesna wpisana została w symboliczną, odwołującą I się do ponadczasowej trwałości kultury aryjskiej, a dalej w rzeczywistość 11 metafizyczną jako źródło wartości absolutnych. W sprzężeniu wszyst- I kich planów tym bardziej ujawnia się jedność problemów filozofie/ I nycfi, ideologicznych i narodowych. Przez ten świat wędruje Arjaman. I bobater-symboi, adept wiedzy tajemnej, poszukując rozwiązania za- I gadek bytu własnego i bytu narodowego.

Co ł^czy bohaterów literatury Micińskiego z opisanym przez •_cgo lucyferycznym Królem Duchem? „Oparcie o moc własną” poszukiwanie prawdy jako jedności. Ich biografie - to dzieje niania metafizycznego, ale poznania, które nie jest tylko wysiłkiem jjiyśli ani przebłyskiem intuicji, choć oba te elementy zawiera. Poznani* - to życic samo, intensywność doświadczeń intelektualnych jemocjonalnyclt Przekona nie Teofanu, że „myśleć - to nie wystarcza, aby już być sobą”²⁰, zawiera tę samą treść, którą wyraża formuła Nietzschego: „musimy ustawicznie rodzić swe myśli ze swego cierpienia i po macierzyńsku obdzielać je wszystkim, co posiadamy w sobie I i krwi, serca, ognia, rozkoszy, namiętności, męczarni, sumienia, przeznaczenia, fatalności -¹.

Biografia heroiczna, skonstruowana w twórczości Micińskiego, [ jest drogą do wiedzy o( „Przeznaczeniu człowieka”. Ale droga do [ tej wiedzy jest zarazem drogą do pełni człowieczeństwa, prowadzi [ więc przez całość dostępnych człowiekowi doświadczeń w dobrem [ i złem. Biografia Iwroicznu zaczy na się od destrukcji: od odrzucenia I wiary, ideologii, kultury i społecznego systemu wartości, od samodzielnego sprawdzania każdej prawdy. Pierwszym czynem życia heroicznego jest więc „czyn samotworzący ”: ustanowienie indywiduum jako [ jedynej niezaprzeczalnej wartości. W życiu-mistenum destrukcja i odrzucenie gotowych wiar odpowiada etapowi ofiary. Bowiem „oparcie się na samym sobie” nosi początkowo piętno słabości i rozpaczy. Odrzucenie wiary w transcendencję, w wyższy porządek bytu, w naród, rewolucję, ideologię itd. pozostawia człowieka samotnego wobec świata, pogrąża w tragizmie Przez ten etap indywidualizmu niszczycielskiego, lucyfery cznego, który tak mocno eksponował Miciński w analizie Króla Ducha, przechodzą wszyscy jego bohaterowie: jest to etap konieczny i w konsekwencji - twórczy. „Niech będą pochwalone nocne godziny, kiedy człowiek jest sam, w otchłani strachu i męczarni, kiedy poznaje piekło swego istnienia i jak demon zamyśla «ę nad światem,, w którym ma zginąć”- - głosi Teofanu.

Droga do pcłnu człowieczeństwa wiedzie przez tragedię, ale nie jest to tylko tragedia myśli Destrukcja wiar wyzwala w bohaterach

* T MiciAski W mrokach Złoleju Pałacu, czyli Bazyłiua Trofeum, Kra-fcó* IW, ». 112

•' F. Nietzsche Wiedza radosna. Przedmowa, tłum. L Staff, (w j O:tria ¹ i:ukego. W,, ,/awa - 1912. $. 6

T. M klitki W mrokach Złotego Pałacu. s. 148.