DSCF5010

kształcenia personelu.^ł0 Analiza tego stanu, w warunkach postępującej stabilizacji państwa oraz zakończenia procesu organizacyjnego kształtowania się więziennictwa, pozwoliła na podjęcie decyzji w sprawie systemu doskonalenia zawodowego personelu więzień.¹¹ W ramach Departamentu Karnego utworzono w 1923 r, Komisję Szkolną, której zadaniem było opracowanie koncepcji tego systemu oraz wdrożenie go do praktyki z uwzględnieniem dwóch grup pracowników: urzędników więziennych i dozorców.

Począwszy od września 1923 r. powołano szkoły dla niższego personelu więziennego, które zlokalizowano przy 111 większych więzieniach. Do szkół tych kierowano funkcjonariuszy—dozorców. Nauka, organizowana w formie zaoczno-stacjonarnej trwała 3—4 miesiące, po 6—12 godzin zajęć tygodniowo. Program miał charakter doskonalący w zakresie przedmiotów zawodowych oraz uzupełniający w odniesieniu do przedmiotów ogólnokształcących. Treści szczegółowe zawarte zostały w następujących przedmiotach: więziennictwo, prawo karne, procedura karna, prawo państwowe i administracyjne, higiena i ratownictwo, musztra, nauka o broni i strzelanie, gimnastyka i samoobrona, przepisy

0    służbie państwowej i daktyloskopia. Tą formą szkolenia objęto w latach 1923—1929 około 3000 dozorców.

Od 1923 r. rozpoczęła także działalność szkoleniową Centralna Szkoła Ministerstwa Sprawiedliwości.¹² Słuchaczami szkoły byli urzędnicy więzienni oraz naczelnicy, którzy wcześniej nie zostali objęci innymi formami doskonalenia zawodowego. Szkoleniu podlegali również wyróżniający się absolwenci szkół dla niższych funkcjonariuszy, którzy pełnili służbę na stanowiskach starszych dozorców, dla których ukończenie Centralnej Szkoły stwarzało szansę awansu do grupy urzędników więziennych. Nauka w szkole trwała 4 miesiące, a program obejmował następujące przedmioty: więzienioznawstwo, prawo karne, prawo państwowe i administracyjne, buchalterię działu gospodarczego i działu pracy, przepisy kasowe i księgowość budżetową, przepisy działu ekspe-dycyjnego, podstawy pracy kanceleryjnej, sposoby prowadzenia akt więźniów, higienę i ratownictwo, musztrę, naukę o broni

1    strzelanie, gimnastykę, daktyloskopię oraz psychologię kryminalną. Centralna Szkoła zorganizowana została na wzór szkół wojskowych i kierował nią komendant podległy bezpośrednio

'• Tamże, s. 55.

¹¹ Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 16 maja 1923 r. w sprawie organizowania szkól dla urzędników i funkcjonariuszy więziennych (Dz.U. Nr 12, poz. 43).

“ Zlokalizowana w budynku więziennym w Warszawie przy ul. Dzielnej 24—26.

Dyrektorowi Departamentu Karnego.¹ W latach 1923—1932 szkołę ukończyło 312 urzędników więziennych.

W Centralnej Szkole niezależnie od szkolenia urzędniów i naczelników, w miarę dysponowania wolnymi miejscami, organizowano kursy dla niższych funkcjonariuszy Straży Więziennej. Do 1932 r. przeszkolono tam około 300 dozorców. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości dotyczące systemu doskonalenia personelu więzień (1923 r.) wprowadzało również inne formy organizacyjne tego procesu. Jedną z nich były kursy dla dozorców w zakresie wychowania fizycznego i posługiwania się bronią. Inną było kierowanie niektórych starszych dozorców na przeszkolenie specjalistyczne organizowane w okręgowych szkołach policyjnych.

Doświadczenia związane z funkcjonowaniem polskiego systemu doskonalenia zawodowego kadr więziennych prezentowane były na forum Międzynarodowego Kongresu Penitencjarnego w Pradze (1930 r.). Przedstawiciel więziennictwa polskiego Edward Neymark proponował utworzenie w każdym kraju akademii wiedzy penitencjarnej oraz szkół stacjonarnych dla funkcjonariuszy więziennictwa, w programach których szczególny nacisk powinien być położony na treści społeczno-pedagogiczne. Postulował ponadto wyraźne zróżnicowanie w zakresie czasu, form i treści szkolenia zawodowego wobec niższego i wyższego personelu.² Uchwały tego kongresu zalecały zintensyfikowanie systemu szkolenia personelu więziennego.

Na początku lat trzydziestych ukazało się kilka aktów prawnych, których wdrożenie do praktyki penitencjarnej stymulowało przeprowadzenie zmian w systemie szkolenia zawodowego Straży Więziennej. W 1931 r. wprowadzono do praktyki wykonania kary więzienia w Polsce nowy regulamin, zawierający w stosunku do wcześniejszych unormowań szereg nowych rozwiązań, akcentujących poprawczą funkcję więzienia, zasadę humanitaryzmu i praworządności. Regulamin ten nawiązywał do progresywnej koncepcji wykonania kary więzienia, uznawanej wówczas za najbardziej postępową teorię. W roku następnym (1932) wszedł w życie nowy kodeks karny oparty na przesłankach teoretycznych szkoły pozytywistycznej, uwzględniający dwa jej kierunki: antropologiczny i socjologiczny. Nowe zasady polityki karnej implikowały dalsze zmiany w sposobie wykonania kary pozbawienia wolności, a to z kolei wymagało zmian w systemie szkolenia personelu, zarówno w odniesieniu do doboru i układu treści programowych, jak i form i czasu trwania szkole-

— 267 —

1

   Komendantem był pkom. Bronisław Hałubko — jednocześnie naczelnik więzienia.

2

   J. Górny: Penitencjarystyka, Warszawa 1981, s. 191.