DSC06909

, _mj(ości i różnic w osobowości dziecka pierwszego czJ (McArtbur, 1956), jak również etiologią przestępstw] , rWopców (A, Crone, 1951; fg Andry, 1957).

Najobszerniejszą pracą poświęconą współżyciu ojców z dziećmi, na którym zaciążyła wojna, jest studium L. Stolz (1954). Stwierdziła ona, że dzieci odseparowane od ojca były mniej zależne od innych, lecz zdradzały niepokojące objawy napięć emocjonalnych, a podczas zabawy miały trudności w nawiązywaniu kontaktu z rówieśnikami. Wykazywały też wobec dorosłych bardziej agresywną postawę niż dzieci z grupy kontrolnej, które obcowały ze swymi ojcami. Podobnie i ojcowie w chwili powrotu

do domu mieli trudności z przystosowaniem się do roli rodzicielskiej. Także G. Bach (1946), na podstawie analizy stosunków -rodzinnych przeprowadzonej w dużej grupie dzieci odseparowanych od ojców — rybaków, stwierdza u tych dzieci brak postaw męskich oraz utratę niektórych cech charakteru. Dzieci te były słabiej przystosowane do życia, wykazywały tendencję do tworzenia idealistycznego obrazu ojca, były opóźnione w nabywaniu wiedzy o roli mężczyzny w .życiu; ponadto były one także bardziej uparte, agresywne, bojaźliwe, mniej odważne. Do podobnych wniosków doszedł psycholog norweski, Pr Ti 11 er (1958) ⁽ w swych badaniach nad wpływem nieobecności ojca marynarza i rybaka, przeprowadzonych za pomocą testu projekcyjnego (zabawa lalkami) wśród grupy 80 dzieci (40 chłopców d 40 dziewcząt) w widm 8-9 lat. Badania te wykazały, że po pierwsze — matki 1 rodzin marynarzy i rybaków darzyły swe dzieci większą miłością niż matki dzieci nie-marynarzy i me-rybaków. Po drugie — aynowie bardziej niż córki z rodzin marynarskich tracą kontakt społeczny z grupą i mają większe trudności w przystosowaniu aą do życia i szkole. Po trzecie — zarówno chłopcy, jak i dziewczęta z rodzin marynarskich wykazali większą tendencję do idealizowania ojca niż to zaobserwowano u dzieoi z grupy kon-twAnej.

Zastanówmy svą obecnie nad strukturą stosunków między ro-dzró&ujem. Stosunki tę mogą być^poz^tywjne,, życzliwe, przyja-dwłrtae albo fez ra&atywnejjatiegie. Formowanie się określonych tjębw stoeunkć^rmądzy rodzeństwem zależy od wielu czynni-Vfc».»    04 Tttaic, jgUta: pki. rtoKnku.między rozmaitymi

członkami rodziny ifcp. (Hurlock, 1960, s. 626 i naet.). Szczególnie doniosły wpływ na reakcje między samymi dziećmi ma ogólny klimat w rodzinie, a przede wszystkim harmonijne pożycie rodziców {Zafbórowsflri, 1962; l§6Sa', s. 93 i nast.; Kulikowska, 1961). Dzieci są bardzo wrażliwe na stosunki między rodzicami; jeśli wszystko układa się pomyślnie, dziecko jako pierwsze ocenia ten fakt i z osądem swym dzieli się z rodzeństwem i rówieśnikami.

Tym ostatnim zagadnieniem zajmiemy się w dalszej części naszej pracy.