DSCN0086 (3)

96    Et&ieta Skorupska- Raczyńska

ny^u, żałobny, kruczy); brąz i jego odcienie (w tym: ogn>rMly”|^^K piwny, śniady, rudy, opalony); żółty i kolory zbliżone (w tymf^^^^K sny¹® płowy, słomiany żółto różowy¹ *); czerwień i jej rumiany²⁰, pąsowy, purpurowy, płomień, karmin, szkarłat, ogMMHb mony, ukrop); barwa błękitna i jej odcienie (w tym: szafirowJ^^^^B wy); róż i jego odcienie oraz szary.

bieli i czerni wystąpiły różnorodne barwy chromatyczne, w tym: brązy (31 x), żółcienie (27 x), odcienie czerwieni (46 x) i róż (9 x) oraz błękit (15 x). W konotacji realno-semantycznej barwy określą ciało (cerę, włos.

I. Kolorami najchętniej wykorzystywanymi przez pisarkę wej kreacji postaci w Mzd Niemnem są dwie barwy achromatycatf* Hp (63 z)^{1 2 3 4 5 6}, referowana prototypowe przez śnieg, mleko, alabaster, I etanu (46 x), dla której referencją prototypową jest kruk, heban, sadaMpę. od². Ich nazwy przywołują najprostsze doznania estetyczsmjfi emocjo-nalne, a zarazem są ważnym elementem kwalifikacji rzecz ywistiflflpa-zajęzykowej. Powiązana z bielą i czernią trzecia barwa a chromą tyczna -szarość — pofjwia się w charakterystyce postaci sporadycznie (7 X). Obok

oczy i usta) oraz ubiór.

1. Cera. Do charakterystyki zabarwienia twarzy postaci w Ntjf^iie-mnem posłużyła biel i jej tonacje neutralne, odcienie brązu, czenfj|Hp6-żu, które odzwierciedlają stany fizjologiczne i emocjonalne, w jalddl bohater powieści mógł się znaleźć.

Cera jasna była charakterystyczna dla kobiet stanu wyższego. Yf Nad właściwa jest tkwiącej w bezczynności Emilii, słodkiej Klotyldzk-i wdowie Andrzejowej Korczyńskiej, której oblicze nosi znamię bolesnych przeżyć i wspomnień:

W wielkiej czystości i regularności prawie zakonnego życia, raby w kryracZMAfcodzi^

f7

barw w językowej kncacpi wybranych fweeŚMl-

Wada ić| owa zachowała delikatność i gładkość drobnymi zmarszczkami gdzmagiklr tyfto mąconą (HI, 475)^{7 81},

Jest ponadto cechą typowych p rzedstawicieli szlachty, mężczyzn żyjących bez pracy, czyli ojca Justyny, Orzelskiego, który rezydował w Korczynie, Zygmunta Korczyńskiego oraz Teofila Różyca

Wysoki byt i bardzo cienki, na małej i zgrabnej głowie fryzował włosy dl Wgp zapewne, aby ukryć tworzącą się nad czołem łysinę; twarzą jego, o rysach prawidłowych i delikatnych, skórze białej»gładkiej jak welinowy papier, wstrząsały co chwilę nerwowe drgania przebiegające czoło i brwi (I, 41).

W przeciwieństwie do typowych mieszkańców dworu chłopi i drobna szlachta zaściankowa, np. Jan Bohatyrowicz, mieli ogorzałe od słońca i wiatru ('barwy brązowej, jasnobnmatnej') lica:

Od ogorzałej cery jego twarzy silnie odbijały złociste bujne wąsy i jasnozłote włosy Niedbale w ogorzałych rękach trzymał lejce (I, 22),

a jasne tylko czoło:

Wpatrywał się w Justynę z takim natężeniem, że aż głowę podawał naprzód, a na białe czoło wystąpiła mu znowu gruba, poprzeczna fałda (II, 341).

i Wyrażona epitetem cecha charakteryzuje osoby pracujące na rob i za-; bywające głowę przed upalnym słońcem. W przypadku młodego Bo-hatyrowicza biała barwa czoła konotować może również rozum, oświecenie, doskonałość i uczciwość. W połszczyźnie dziewiętnastowiecznej czoło w ujęciu przenośnym oznaczało bowiem 'głowę, umysł', a także ambicję²⁴. I Zatem Jan jest człowiekiem o nieskalanym honorze i szlachetnych ambi-

I cj^ack

Na pograniczu kultury i tradycji dworu ziemiańskiego i szlacheckiego I zaścianka znalazł się Benedykt Korczyński, który ciężko pracuje, podobnie I Marta i żona Kirły. W Nad Niemnem osobom związanym z pracą najsilniej [ został przypisany kolor brązowy, czyli barwa ziemi, gleby i gliny²⁵, toteż I cerę ciemną, że prawie brązową ma Marta. Ogorzałą od słońca twarz jak I u mieszkańców zaścianka ma Benedykt Korczyński, a także Kirłowa:

Pd sieni, kuchni i izbie czeladnej krzątała się Kiriowa. [... J Ze swą kibicią prostą, I wysmukłą, o wdzięcznej linii biustu i ramion, która nadawała jej z daleka pozór pierwszej

1

   Określenie ciemny funkcjonuje w powieści w znaczeniu 'czarny' tub 'brązów-. opalony', toteż zostało ono zakwalifikowane w zależności od znaczenia wyntlajfcre z_ kontekstu.

2

   W znaczeniu 'opalony, śniady od słońca'.

Kontekst pozwala na zakwalifikowanie nazwy jasny w tej grupie kolorystyczna

3

®pb złożenie zostało zakwalifikowane do pola barwy żółtej.

4

Hp znaczeniu 'czerwony, pąsowy⁷.

5

HCyfra w nawiasie ilustruje liczbę użyć nazw barwy.

6

^zczyźrae drugiej połowy XIX wieku pojmowano biały jako 'barwy najjaśnic Hpszysrkich⁷, poet 'śnieżny, alabastrowy⁷, co potwierdza praktyka leksykogfltfcEna w® Ł 75; SW1,144; SJPD1,478), czarny zaś jako 'koloru najciemniejszego a wsrys^f w słownikach ilustrowany przykładami: „czarny jak atrament, jój^kjś |ak węgiel" (SWil 1,187; SW I, 373-374; por. też SJPD I, 1098-110$.

7

Cytaty pochodzą z wydania Nad Niemnem w ramach „Biblioteki Klasyki⁸, Wrocław

■    1998. W nawiasie podany jest tom i strona, z której cytat pochodzi.

łbr. SW I, 396. Znaczenie takie rejestruje również współcześnie S. Skorupka I w Sbm&u frazeologicznym języka polskiego, Ł I, Warszawa 1974 (dalej SFJP), s. 154-155.

■    % ujmuje tej konotacji Słownik symboli W. Kopalińskiego, Warszawa 1990.

8

Por. ibid., s. 33.