DSCN0792 (3)

XXXIV

a

J w*

WSTĘP

Gdy nie widział we dworze rosyjskich żołnierzy Ani jarmułek, ani czerwonych kołnierzy, Wtenczas, kim był, wyznawał: był legijonistą ^M.

Identycznie usytuowana jest opowieść legionisty Ojrzyńskiego w Popiołach i tych samych dotyczy spraw.

2. Poprzez stworzenie szerokiej panoramy. życia szlacheckiego pokazywanego, jak w Partu Tadeuszu, tyleż poprzez codzienne, jafTT odświętne życie dworu, przez naukę, zwyczaje, obyczaje (i w znacznie mniejszym stopniu przez pracę).

3. Przez szeroko zakrojone opisy przyrody jako ekwiwalentu Ojczyzny i jej odczucia (tu zresztą inspiracja romantyczna spotkała się i przeobraziła pod wpływem liryki młodopolskiej i jej traktowania pejzażu).

Te bardzo świadomie wprowadzone do Popiołów aluzje i nawiązania do eposu Mickiewiczowskiego wskazują, że Żeromski pisząc swoją wielką powieść miał ambicję swoistej kontynuacji, „podjęcia wątku”. Że pragnął swoim współczesnym przypomnieć testament Wieszcza i zaktualizować go. Przypomnieć przełomowy w dziejach narodu czas uświadomienia sobie konieczności walki

0    niepodległość. Że chciał stworzyć w prozie epos walk narodowowyzwoleńczych, których zapowiedź tylko dał Mickiewicz w Pcmu Tadeuszu. Supozycję tę potwierdza fakt, że pisarz planował dalszy ciąg powieści o zrywach narodowowyzwoleńczych

1    nawet rozpoczął jej pisanie;, miała się ona nazywać Wszystko i nic i dotyczyć powstania 1830 r., a Rafał miał by<Tjednym z jej

"Bohaterów, zTcolel śyiTRafała^- Hubert pojawia się w utworze o rabacji Szeli, tj. w Turoniu.

Innym już zagadnieniem będzie, że przez podjęcie wątku Mickiewiczowskiego włączał się Żeromski aktywnie w nurt myślenia niepodległościowego swojego czasu. Że przypominał Pola-

³⁴ Adam M i c k i e w i c z, Pan Tadeusz, księga pierwsza, w. 906—912. Por. także: Stanisław Zabierowski, Twórca „Popiołów” wobec Mickiewicza.

kom początków XX wieku, że odzyskanie niepodległości dokonać się może tylko przez czynną walkę zbrojną.

Oczywiście konstrukcja wielkiej powieści prozą a poemat — to kompozycje z natury swej różne. I różnie też zostały one przez obydwu pisarzy zrealizowane. Ale warto pamiętać, że — zwłaszcza w części pierwszej —gPopioły jako powieść szlachecka w wielu sprawach do eposu Mickiewicza nawiązują, że jest w nich, jak w Panu Tadeuszu, inicjacja młodego szlachcica w życie i to inicjacja, która zaowocuje w końcowym momencie obydwu utworów udziałem w wyprawie Napoleona na Moskwę. I jest opis owego życia w tym, co w nim niepowtarzalne: bujności bytowania w naturze, wśród polowań i opowiadań o nich, wśród psów myśliwskich i ich charakterystyk, wśród zabaw szlacheckich. Poza polowaniem, różnym zresztą w obydwu utworach, Żeromski wprowadził i znakomicie zrealizował opis kuligu i nocnej eskapady bohatera do ukochanej, jłnna sprawa, że o ile Mickiewicz oświetlał swych szlacheckich bohaterów ciepłym światłem zachodu, o tyle Żeromski ma do nich stosunek ambiwalentny i do wszystkich — z wyjątkiem bojowników sprawy narodowej — zdaje się mówić „kocham i nienawidzę”.

Część druga Popiołów, odtwarzająca kampanie Napoleona na ziemiach polskich, choć wyprowadzona myślowo z koncepcji Mickiewicza, zrealizowana została całkowicie samodzielnie przez Żeromskiego. Ta część druga dość wyraźnie wyodrębniająca się od połowy tomnjdWgieg© -a-zaczynająca się wyprawą Rafała i Krzysztofa na wojnę Tanawet ściślej: Mickiewiczowską opowieścią starego żołnierza o wojnach napoleońskich) ■— to powieść wojenna, militarna. Opowiada w niej pisarz kampanię napoleoń-ską na ziemiach polskich_z lat 1806—1807 i następnie wojnę polsko-austriacką z r. 1809 oraz — równolegle z nią — kampanię Napoleona w Hiszpanii, a ścisłe ~ udział w nTeJTolalcow.

^Narracja traktowana jest w obydwu częściach odmiennie.

W części pierwszej dominuje narracja personalna prowadzona z pozycji RaFaTa,~Ttfofa pokazuje świat tak, jak się on jawi