DSCN1213

Dzieje i Skarby Kościoła Świętojańskiego w Toruniu

się uznanie napisu przez Andrzeja Kucharskiego w roku 1850 za najstarszy zabytek polszczyzny, powtarzane zresztą czasem i w nowszej literaturze¹⁰. Zinterpretował on treść następująco: Z DIABOŁY W LEWO, JESUS GOSPOD CHCE ZLEWAĆ CIEBIE WODĄ TĄ I ŻYWOT WODA TA ZDROWY PODAJE LUDOWI¹¹. Propozycja ta, wynikła zapewne z niedokładnego przerysu liter, nie znajduje uzasadnienia.

Jak się wydaje, inskrypcja ma też niewiele wspólnego z runami czy cyrylicą, gdyż z wyjątkiem jednego symbolu, wszystkie litery mają czytelny krój łacińskiej majuskuły¹². Rozpoznawalna jest ligatura VA (np. nr 4, 18, 20); przypuszczalny znak tyroński ET (arabska siódemka, np. nr 2, 17, 28); G o metryce jedenastowiecznej, z silnie zagiętą częścią wewnętrzną¹³ (nr 45); zaczerpnięte z minuskuły n (nr 30); zamknięte V(np. nr 1, 7, 14) i zamknięte uncjalne E- charakterystyczne już dla epigrafiki gotyckiej (nr 33, 50). Rozpoznać można także funkcjonujące w obrębie jednego napisu dwie formuły litery A: A nakryte, spotykane już w epigrafice jedenastowiecznej¹⁴ (np. nr 26) oraz A w odmianie uncjalnej, przypominające odwrócone h z zawinięta laseczką¹⁵ (np. nr 8). Szczególnie zastanawiająca jest wielość liter w odbiciu lustrzanym, jak B (nr 25), i⁷ (nr 9), PC nr 34), n (nr 29), a zwłaszcza odwrócone o 90 stopni S (nr 54), trzykrotnie występujące w odbiciu lustrzanym (nr 11, znawców z Norymbergi opinię, iż pismo wygląda na starosłowiańskie, ale jest nieczytelne, zaś od dra Schulze z Odelsloe, iż inskrypcja jest raczej łacińska, bo wiele z jej liter nie występowało w języku starosłowiańskim.

¹⁰    M. Dorawa, Kościół św. Jana, jak w przyp. 1, s. 424.

¹¹    Dosłowny odczyt, przed interpretacją, brzmi następująco: Z DYABOŁY W IOWO IS GD TJE SŁOWAK Tm Y VADTUM TĄ INZIWODT VADVA TA ZDRAJANPDOJE LUDOWI; por.: A. Kucharski, Najdawniejszy zabytek, jak w przyp. 1, s. 113-114.

¹²    Pismo z chrzcielnicy przypomina krojem epigrafikę dawnego państwa zakonnego, np. układane z wypalanych w glinie liter inskrypcje z Malborka (około roku 1280), z Bierzgłowa, z Lochstedt (1290-1300). W liternictwie na chrzcielnicy nie zastosowano jednak tak licznych elementów zdobniczych.

¹³    Ta formuła litery G występuje np. na węgarze portalu czerwińskiego z lat około 1130-1140, a materiału porównawczego dostarczają dzieła z lat 1048-1148. Por.: Teresa Mroczko, Czerwiński uczeń Wiligelma, Biuletyn Historii Sztuki, R. XXXIII, 1971, nr 3, s. 215-227, zwł. s. 226.

¹⁴    Np. na płycie nagrobnej z katedry gnieźnieńskiej, por.: Kazimierz Ciechanowski, Epigrafia romańska i wczesnogotycka w Polsce (Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Rozprawy Komisji Historii Sztuki, t. IV), Wrocław 1965, s. 113: przerys inskrypcji z płyty gnieźnieńskiej.

¹⁵    Również dla tego kroju litery A znaleźć można analogie już w epigrafice około 1090 roku, por. T. Mroczko, Czerwiński uczeń, jak w przyp. 13, s. 226.