DSCN1222

Dzieje i Skarby Kościoła Świętojańskiego w Toruniu

nej ceremonii, praktykowanej w Antiochii²⁴. W nawiązaniu do rytu chrzcielnego, bazyliszki, lwy i inne zwierzęta, symbolizujące piekielne siły, wprowadzano do dekoracji chrzcielnic, najczęściej jednak w partii postumentów²⁵. Lwy na otoku czaszy świętojańskiej również należy interpretować jako piekielne moce, przy czym byłby to wczesny przykład wprowadzenia tej symboliki do chrzcielnicy metalowej. Umieszczenie masek lwich w górnej partii czaszy wyniknęło z podporządkowania owej symboliki funkcji użytkowej. Jak sugerują otwory, przewiercone na wylot w miejscu paszcz, główki służyły prawdopodobnie do umieszczenia prętu blokującego niezachowaną przykrywę chrzcielnicy, który zabezpieczał wodę chrzcielną przed profanacją [il. 91²⁶.

Do zasygnalizowania pozostaje jeszcze kwestia czasu powstania zabytku. W dotychczasowej literaturze chrzcielnica w miarę zgodnie datowana jest na 2. połowę lub koniec XIII wieku²⁷, choć propozycje takiego określenia czasowego nigdzie nie są wsparte argumentacją. Za przyjęciem datowania zabytku na 2. połowę XIII wieku przemawia przede wszystkim niewysoki poziom artystyczny czaszy i sugerowane wcześniej związanie jej formy z tradycjami odlewu dzwonowego.

Jeśli chodzi o pierwotne rozwiązanie dolnej partii chrzcielnicy toruńskiej, trudno na ten temat ostatecznie zawyrokować. Kształt i proporcje czaszy wymagały raczej wyniesienia jej ponad posadzkę na dość

²⁴    Por.: Jan Pollok, Liturgia chrztu na Wschodzie w drugiej połowie IV wieku na podstawie mistago-gicznych homilii Cyryla Jerozolimskiego, Jana Chryzostoma i Teodora z Mopsuestii, (Studia Antiquitata-tis Christianae, t. 10), Warszawa 1992, s. 46.

²⁵    Np. czasza kamiennej chrzcielnicy z baptysterium w Parmie (XIII w.), wspiera się na figurze leżącego lwa. Na kilku postaciach lwów oparte są czasze lub kotły brązowych chrzcielnic: z katedry w Miinster z 1345 roku, z kolegiaty w Kołobrzegu z 1355 roku, z kościoła p.w. św. Mikołaja w Elblągu z 1387 roku.

²⁶    Obecna nakrywa chrzcielnicy - drewniana, zwieńczona rzeźbiarską grupą Chrztu Chrystusa, pochodzi z XVIII wieku.

²⁷    A. Przezdziecki, E. Rastawiecki, Wzory sztuki średniowiecznej, jak w przyp. 1: XII lub XIII w.; W. Kolberg, Napis na starej chrzcielnicy, jak w przyp. 1: XH-X3II w.; H. Adolph, Das alte Taujbecken, jak w przyp. 1 lata 1100-1250; J. Heise, DieBau- und Kunstdenkmdler, jak w przyp. 1: koniec XIII w.; A. Mundt, Die Erztaufen, jak w przyp. 1: 2. połowa XIII w., R. Heuer, Die Werke der bilden den Kunst, jak w przyp. 1: koniec XIII w.; Diecezja Chełmińska, jak w przyp. 1: XIII w.; Alte Taufsteine, jak w przyp. 1: około roku 1300; B. Rymaszewski, Toruń, jak w przyp. 1: XIII w., M. Dorawa, Kościół św. Jana, jak w przyp. 1: koniec XIII w.

£52