DSCN1981

*/

i

t

I

f

jako i* stosunkowo licznie występują już z popielnicami typu A. Pojawiają się więc w ozdobach uszu od początku Ha D, prawdopodobnie równocześnie z pierwszymi zespołami kultury pomorskiej. Równie wczesną metrykę posiadają łańcuszki brązowe, częsty element ozdób halsztackich, wspołwystępujące z popielnicami typu A, a także (choć znacznie rzadziej w stosunku do ilości naczyń danego typu) z popielnicami B, C oraz nietwarzo-wymi. Paciorki szklane i łańcuszki znane są więc z całego okresu rozwoju kultury pomorskiej, jednak okres ich intensywnego stosowania kończy się wraz z zanikiem popielnic typu B, tj. w początkach JUT BI.

Niewiele później pojawiają się w kolczykach paciorki bursztynowe oraz brązowe wisiorki trójkątne i trapezowate, które (choć nielicznie) również występują z popielnicami typu A. Szczególnie typowe są one jednak dla popielnic typu B. Stosunkowo wczesną metryką wisiorków trójkątnych potwierdza niemal całkowity ich brak w wyposażeniu typu C. Uwaga ta dotyczy także paciorków bursztynowych, które, tak jak wisiorki trójkątne, zanikają prawdopodobnie w ciągu LT BI. Niemal całkowity brak bursztynu w ozdobach popielnic typu C jest niewątpliwie wynikiem stopniowego upadku bursztyniarstwa w młodszej fazie kultury pomorskiej (Wiącek 1979, s. 213).

Najmłodsze w tej grupie ozdób byłyby kółka żelazne i paciorki gliniane. Kółka żelazne występują sporadycznie już z popielnicami typu A i nieco liczniej z popielnicami typu B. Szczególnie jednak często stwierdza się ich obecność w popielnicach typu C. Również paciorki gliniane, nierzadko odkrywane w ozdobach popielnic typu B, liczne są także w naczyniach bez wyobrażenia twarzy.

Współczesne wymienionym już elementom są spiralki typu salta leone, spotykane z równomiernym (choć niewielkim) natężeniem we wszystkich typach popielnic. Natomiast kolczyki spiralne znane są niemal wyłącznie (z wyjątkiem dwóch znalezisk pochodzących z niezidentyfikowanych naczyń) z popielnic typu B.

Pozostałe elementy występujące w ozdobach uszu (paciorki brązowe, kościane, guzki, wisiorki gruszkowate, binoklowate i kolczyki taśmowate) pojawiają się sporadycznie. Sprecyzowanie chronologii tych zabytków, pochodzących przede wszystkim z popielnic nietwarzowych i nieokreślonego typu, jest niemożliwe, zwłaszcza, że należą one (z wyjątkiem kolczyków taśmowatych) do grupy przedmiotów spotykanych na rozległych obszarach kultur poprzedzających i współczesnych kulturze pomorskiej. Powszechne stosowanie jako ozdób wisiorków gruszkowa tych stało się zapewne przyczyną częstego ich występowania w zespołach kultury pomorskiej spoza Pomorza, gdae m. stywano je również jako elementy zdobiąc* J czyki.

Kolczyki taśmowate, będące świadectwem _WdJ wów kultury jastorfskiej, w przeważającej znane są z obszarów Wielkopolski i Śląska (I4 giewicz 1979, wykaz 11 A). Na Pomorzu pokw,. się więc prawdopodobnie u schyłku istnienia osJ nictwa kultury pomorskiej na tym terenie (GA nia-Mały Kack — 72, Pręgowo, woj. gdań^ Czerniewo. woj. gdańskie). Okres ich występowy W nia poza Pomorzem należy synchronizować z LT E 1 (Wołągiewicz 1979, s. 39 n).

Nieco inaczej przedstawia się sytuacja w przy. t padku muszli Kauri. Znane niemal wyłącznie zpc. 1 morza jako ozdoba uszu wystąpiły z popielnicami 1 różnych typów (Mapa 5). Jako kategoria zabytków 1 związane są jednak przede wszystkim z popielnica t mi twarzowymi typu A i B, dlatego też główny okres ich występowania należy ograniczyć do fazy 0. odpowiadającej czasowi funkcjonowania tych naczyń na Pomorzu, a więc od 1 poł. Ha D2 do (na)- I później) schyłku LT A.

Proponowana chronologia większości elementów 1 ozdób uszu, opierająca się na datowaniu popielnic * twarzowych, odnosi się zarówno do obszaru Po- | morza Wschodniego, skąd pochodzi większość po- § pielnic wyposażonych w kolczyki, jak i pozostałych | terenów zajętych przez kulturę pomorską. Popielnice twarzowe (aczkolwiek nieliczne) wyposażane w ozdoby uszu i pochodzące spoza Pomorza, współ-występują bowiem z tymi samymi typaiói kolczy- | ków, co analogiczne okazy na Pomorzu. Dominu- I jącą jednak formą naczyń wyposażonych w kol- | czyki (nie uwzględniając licznej niestety grupy | popielnic o niezidentyfikowanej formie), występujących poza macierzystym obszarem kultury pomorskiej, są popielnice pozbawione wyobrażenia twarzy. Okazy z Wielkopolski w większości odpowiadają odmianom wydzielonej przez L. Krzyżaniaka (1971, s. 202—204, tabl. XXV, 1-2) grupy B, datowanej przez autora na wczesny i środkowy LT. Spośród wszystkich wyróżnionych przez niego grup typologicznych, grupa B zawierała najwięcej znalezisk paciorków szklanych (Krzyżaniak 1971 s. 205, 223). Oznaczałoby to, że zwyczaj składał® do grobu kolczyków (ozdobionych głównie paciorkami szklanymi) występuje w Wielkopolscy 1 większym natężeniem w młodszej fazie rozwoju wywianej kultury na tym terenie. Być może t® odzwierciedlenie stopniowych przemian, jakie ** chodziły na obszarze Wielkopolski (a także Kuj** i Ziemi Chełmińskiej) pod względem rosnąc^ oddziaływań kultury pomorskiej. Sporadyctf* występowanie na tych terenach smegu charakterystycznych dla pomorskich hmSwI

twarzowy¹

20watę. k*

oddalenie fołlizowan nego *¥*

Wschodni

Na po®

pomor

_ryioruu^ul

jateńskin

kolczyki praktycz nie nieli<

prętowa*

Inter* powanis nicach 1 Probier brażeń

W li] popiel⁰ pierśni czynią, broń, 1958/5! 1968, t daje £ prawd ważan gicznj s. 16 1 wystę (np. k i WO D 311). i, wysti męsk kobit w y I pop-mak i ■ wie k s. Si ' tWM nie zapi im | cycj

m

t 1

Ko