DSCN2747

m Krystyna Wiiaoskkwsra

Richard Shustcrman, który zmienił - wzorem swego mistrza Richarda Rorty*ego - orientację analityczną na pragmatyczną, zrobił to w imię projektu oparcia i zbudowania współczesnej wersji estetyki na pojęciu doświadczenia, doświadczenia estetycznego. Aby projekt zrealizować. musiał ustosunkować się krytycznie nie tylko do estetyki analitycznej, odrzucającej tę „mglistą kategorię", jak i w ogóle pragmatyzm, ale i do Rorty’ego. Rorty bowiem, który odkrył dla filozofii współczesnej potężne źródło inspiracji w pragmatyzmie Deweya, odrzucił jednak pojęcie doświadczenia jako nazbyt metafizyczne. Shu-sterman nie tylko zachowuje pojęcie doświadczenia, ale w budowanej przez siebie wersji estetyki postkantowskiej przyznaje mu miejsce zasadnicze**.

Osią przedsięwzięcia Shustermana jest podważenie dualizmu estetyczne/praktyczne, stanowiącego fundament estetyki tradycyjnej. Aby tego dokonać, autor Estetyki pragmatycznej rozprawia się - całkowicie w duchu pragmatyzmu Deweya - z dualizmem potężniejszym, bo piętnującym w ogóle tradycję europejskiego myślenia, z dualizmem teorii i praktyki. W ujęciu pragmatycznym teoria nie wyrasta z dystansu wobec praktyki, lecz z potrzeby rozwiązania, mówiąc językiem Deweya „sytuacji problemowej", powstałej w praktyce życia. Tym samym teoria nie stanowi pasywnego odzwierciedlenia rzeczywistości, lecz wysiłek podjęty na rzecz jej melioracji. Shusterman ostro polemizuje ze stanowiskiem S. Fisha, który twierdzi, że z teorii „nie wynikają żadne konsekwencje" dla praktyki. Istotnie, jeśli teoria rozumiana jest w duchu fundamentalizmu, to na pewno niczego nie zmieni w praktyce, bowiem sytuuje się w wyniosłej do niej opozycji¹³. Pragmatyzm natomiast pokazuje ciągłość praktyki i teorii - teorie wyrastają z praktyki i do praktyki powracają, zmieniając oblicze świata.

W tym kontekście Shusterman mówi, że estetyka „nabiera doniosłości", gdy rozciąga się na praktykę życia. Twierdzenie to znaczy dlań coś więcej niż myśl zawarta w postulacie metodologicznym Berleanta, że winniśmy teorię estetyczną budować nie w oparciu o abstrakcyjne pojęcia filozofii, lecz w oparciu o praktykę sztuki. Zdaniem Shustermana zadaniem pragmatycznej teorii estetycznej nie jest uchwycenie prawdy „czym jest sztuka", lecz wypracowanie takiego poglądu na sztukę, który wzmocni jej rolę w życiu człowieka; ostatecznym celem nie jest wiedza, lecz udoskonalenie doświadczenia sztuki. Niemniej taka aktywistyczna funkcja teorii może zaistnieć tylko wtedy, gdy teo-** Zob. Shusterman. R. Estetyka pragmatyczna. Żywe piękno i refleksja nad sztuką. Red. nauk. A. Chmielewski. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

1998.

Ibidem, s. 105.

ria ta zostaje wypracowana na bazie aktualnej praktyki i w nawiąż* niu do niej.

Praktyka sztuki współczesnej wyraźnie wskazuje, źe odseparowanie estetyczności od praktyczności stanowi dziś sytuację problmową. domagająca się rozwiązania, Teoria, która podejmie się tego zadania, musi siłą rzeczy poszerzyć formułę estetyczności, godząc ją z praktycz nością; dopiero taka teoria, odpowiadająca na faktyczne problemy, będzie mogła oddziaływać na praktykę, przygotowując np. grunt na wprowadzenie przejawów kultury popularnej w obręb rozważań este tyki. Dzisiaj, „gdy sztuka tak bardzo się zagubiła, że nie tylko jej kres, ale nawet śmierć jest do wyobrażenia, pojawia się zarówno potrzeba, jak i okazja do tego, by teoria w jakiś istotny sposób oddziałała na praktykę, by dokonała zmiany orientacji, a nie pogrążyła się jedynie w spokojnej zadumie"¹⁴. Arystokratyczna „postawa wyniosłej bezinteresowności" odzwierciedla „konserwatyzm filozofów". Tymczasem „filozofia zdradza swoje powołanie, jeżeli jedynie przygląda się obojętnie i z oddalenia zmiennym dziejom sztuki, nie próbując dołączyć do walki o jej przyszły, doskonalszy kształt”¹⁵.

To pogląd radykalny; całkowicie pragmatyczny w swej wymowie pewnie wciąż jeszcze pozostaje nie do zaakceptowania przez zwolenników „czystej teorii”. Ale Shusterman pokazuje, źe teoria w przeszłości dość często, tyle że w zakamuflowanej i niejawnej formie (co obnażyli frankfurtc2ycy i postmodemiści), chciała oddziaływać na rzeczywistość, do tego apriorycznie i apodyktycznie, bez liczenia się z praktyką życia. Ujęcie pragmatyczne, jak się wydaje, nie grozi ideologizacją czy totalitaryzacją teorii, bowiem ta wyrasta z pełnego pokory respektu względem praktyki.

Uporawszy się krytycznie z dualizmem teorii i praktyki. Shuster man proponuje pragmatyczną teorię estetyczną, polegającą przede wszystkim na uchyleniu odziedziczonych opozycji między estetycznym a praktycznym, estetycznym a kognitywnym. Oto podstawowe wyznaczniki tej teorii:

- oparcie estetyki na pojęciu doświadczenia estetycznego, rozumiane go po deweyowsku, zatem niejako doświadczenie indywidualistyczne, subiektywne; mglistość tej kategorii, podnoszona przez anallt v ków, na co Shusterman jest w stanie przystać, nie pozbawia jej im» cy eksplanacyjnej, Jeśli teorię rozumiemy niejako budowanie przejrzystych, logicznie koherentnych systemów, często odległych od rzeczywistości, lecz jako projekty nakierowane na meliorację życia.

^M Ibidem, s. 83. Ibidem, s. 84.