DSCF6437

136 Arkadiusz Kołodziejczyk

walczyła z tymi trudnościami długi czas, ale ostatecznie siły jej nie starczyły na pokonanie tych trudności i w ten sposób działalność Ludowego Związku Kobiet powoli zanikła”¹. Tą „koniunkturą” była rywalizacja z kołami gospodyń wiejskich, dysponującymi funduszami państwowymi, samorządowymi i dotacjami ziemian oraz brak zainteresowania ze strony władz stronnictw i partii chłopskich. Wydaje się jednak, że zasięg oddziaływania Dąbskiej był węższy; ona sama na przykład nie wspomina o LZK w swoich zapisach pamiętnikarskich.

Znikoma liczebność kobiet we władzach naczelnych partii ludowych w latach dwudziestych również nie wymaga komentarza. W Radzie Naczelnej PSL-„Wyzwolenie” w 1919 r. była tylko Kosmowska, rok później dodatkowo Radlińska, którą wybrano na skarbnika, w 1922 r. doszła Dziubińska. Dopiero w 1929 r. w skład Rady weszły jeszcze Aniela Mazurkówna i Aleksandra Karnicka, a wśród zastępców członków Rady znalazła się Abramczykówna². Była to w ogóle najsilniejsza reprezentacja kobiet we władzach partii chłopskich. Wprawdzie w 1923 r. K. Swiątków-na była członkinią RN PSL „Piast”, a w rok później dodatkowo M. Moczydłowska, ale w 1924 r. już ich w Radzie nie było i aż do końca istnienia „Piasta” w 1931 r. skład władz tego stronnictwa był czysto męski. W tym miejscu warto jeszcze odnotować, że członkinią Zarządu Głównego komunizującego Zjednoczenia Lewicy Chłopskiej „Samopomoc” w 1930 r. była Mila Niemirska³.

W wyborach parlamentarnych 1922 r. znowu można było policzyć na palcach kandydatki z list ludowych, a dwa mandaty: do Sejmu -»r- Kosmowskiej (z Lublina) i Senatu— Karnickiej (z Wilna) potwierdzają tylko fakt, że ludowcy nie wyciągnęli pod tym względem wniosków z poprzednich wyborów.

W życiu politycznym w latach dwudziestych czynnie uczestniczyła właściwie tylko Irena Kosmowska (1879-1945). Jej życiu i działalności poświęcono wiele opracowań i wspomnień⁴. W tym miejscu warto przypomnieć tylko, iż już w Rządzie Ludowym w Lublinie sprawowała obowiązki wiceministra opieki społecznej, a do 1930 r. była posłanką na Sejm. Wraz z Jadwigą Dziubińska (1874-1937) z ramienia PSL-„Wyz-wolęrue” przygotowały projekt ustawy o szkolnictwie rolniczym, który został uchwalony przez SeinriT9^v~lipca 1920 r. Obiewywodziły się ze Jrrrdowfsk inteiigenckich_T podobnie jak A. Klrnicka (4882-1965.)_r działa^ jąeTwwilnie, która dzięki Kosmowskiej związała się z„Wyzwoleniem”. Ze środowiska inteligenckiego pochodziły także działaczka oświatowa Helena Radlińska (1879-1954), organizatorka Ludowego Związku Kobiet, łona czołowego działacza ludowego Jana Dąbskiego — wspomniana wyżej Zofia Dąbska oraz działaczka kół gospodyń i „Piasta” — M. Moczydłowska. Właściwie z tego niewieściego kręgu tylko K. Swiąt-kówna-Balalowa (1885-1970) pochodziła w rodziny chłopskiej. Z wykształcenia nauczycielka, głęboko zaangażowana w działalność ludową, od 1923 r. kierowała sekretariatem Zarządu Powiatowego PSL w Tarnowie. Przez kilka lat należała do kręgu najbliższych współpracowników i przyjaciół prezesa Wincentego Witosa, pozostając z nim zresztą w bliskich związkach osobistych. Jednak jesienią 1927 r. poparła secesję Jakuba Bojki", r

Niechętni ruchowi ludowemu publicyści, a nawet historycy, próbowali doszukiwać się w jego szeregach alkowianych sensacji, sugerując ich wpływ na bieg spraw państwowych i partyjnych. Należy wyraźnie podkreślić, że tego typu rewelacje najczęściej kłóciły się z rzeczywistością. Nie jest natomiast tajemnicą, że Jan Dąbski ubiegał się o rękę Ireny Kosmowskiej uzyskując jej zgodę i słowo, lecz początkowo nie został zaakceptowany przez jej rodziców (była córką znanego w Warszawie lekarza Wiktoryna Kosmowskiego). Mimo rychłej zmiany stanowiska z ich strony, zrażony Dąbski odwrócił się od Kosmowskiej i ożenił z Wojniłłowiczówną. Gorące uczucie zamieniło się w trwałą niechęć, która przeniosła się na pole polityki rzutując negatywnie na ich dalszą współpracę^{5 6}.

Autor biografii Dąbskiego, Stanisław Giza, stwierdza autorytatywnie, że również za kulisami rozłamu w maju 1923 r. w Klubie Parlamentarnym PSL-„Piast”, w wyniku którego Stronnictwo opuściło 17 posłów i senatorów z Dąbskim na czele, kryły się nie tylko motywy polityczne i ideologiczne. Giza sugeruje, że wpływ na to miała także zwyczajna ludzka zazdrość Dąbskiego o żonę, która nie kryła swej sympatii dla Witosa i poświęciła mu w swym pisanym na bieżąco pamiętniku wiele ciepłych

1

A. Czapski, Praca Zofii Dąbskiej wśród kobiet wiejskich, „Wychodźca” 1929, nr 19, cyt. za: D. Wawrzykowska-Wierciochowa, dz. cyt., s. 309—310.

2

* Por. S. Giza, Władze naczelne stronnictw ludowych (1861-1965), RDRL, t. VII, 1965, sv 387-414.

3

   Tamże, s. 397.

4

   R. Kodowa, dz. cyt.; Wspomnienia o Irenie Kosmowskiej..., tamże bibliografia.

5

   Listy Witosa, oprać. W. Hennel, R. Turkowski, „Zeszyty Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego”, t. V, 1991, s. 200—211 (listy do K. Świątkówny).

6

   S. Giza, Jan Dąbski. Całe życie dla ludu, Warszawa 1979, s. 63-65.