DSCF6440

142 Arkadiusz Kołodziejczyk

śmierć poniosła Katarzyna Brzyska¹. Listę tą można by rozszerzyć. Wiele kobiet aresztowano i skazano na więzienie i kary pieniężne.

Jeszcze przed strajkiem w dniach 15-17 marca 1937 r. odbyła się w Krakowie pierwsza konferencja polityczna zorganizowana przez działaczki ludowe. Dyskutowano m.in. o roli i udziale kobiet w życiu politycznym. W 1937 r. w „Zielonym Sztandarze”, organie naczelnym SL, wprowadzony został dział kobiecy; od 1938 r. nosił on tytuł „Życie Kobiet”. Zwykle obejmował dwie strony pisma. W tym czasie oprócz pracującej w redakcji „Zielonego Sztandaru” i Sekretariacie Naczelnym SL Ireny Kosmowskiej, coraz większą rolę w Stronnictwie zaczęła odgrywać Maria Szczawińska (1901-1985), która w 1934 r. przeniosła się do Warszawy i rozpoczęła pracę u boku Kosmowskiej i prezesa SL Macieja Rataja.

Rosnąca aktywność kobiet została dostrzeżona przez władze Stronnictwa, które zaczęły ją wyraźnie wspierać. Wśród uchwał politycznych obradującego w dniach 27-28 lutego 1938 w Krakowie Kongresu SL znalazł się następujący zapis: „Kongres Stronnictwa Ludowego wita z zadowoleniem żywiołowe wstępowanie kobiet pod zielone sztandary Stronnictwa Ludowego i stwierdza, że czynny udział kobiet w ruchu ludowym zadecyduje o szybszym zwycięstwie idei chłopskiej. Kongres poleca Naczelnemu Komitetowi Wykonawczemu organizowanie w ramach Stronnictwa Ludowego sekcji kobiet w celu skupienia jak największej liczby ludowczyń i przygotowanie ich do współpracy politycznej i społeczno-kulturalnej. Kongres zobowiązuje Radę Naczelną do uchwalenia odpowiedniego regulaminu dla Sekcji Kobiet Stronnictwa Ludowego, biorąc za podstawę projekt regulaminu Sekcji Kobiet uchwalony przez Zarząd Okręgowy SL w Krakowie”². Na Kongresie do Rady Naczelnej wybrano m.in. wspomnianą wyżej M. Sowinę — gospodynię z powiatu bocheńskiego. Po zatwierdzeniu przez Naczelny Komitet Wykonawczy 10 listopada 1938 r. regulaminu sekcji kobiet wydrukowano go na łamach „Zielonego Sztandaru” (nr 1-3, 1939).

Okólnik^ Sekretariatu Naczelnego SL z maja 1938 r. w sprawie obchodów Święta Ludowego zalecał dołożenie starań, by w uroczystościach wzięły ,jak najliczniejszy” udział kobiety wiejskie i młodzież. Za

„bardzo pożądane” uznano uwzględnienie w programie obchodów przemówień kobiet-ludowczyń³.

Rada Naczelna SL obradująca 15 stycznia 1939 r. w Warszawie zaleciła członkom Stronnictwa opanowywanie „od dołu” samorządów, kółek rolniczych i spółdzielni, z których ludowcy uprzednio dali się wyrugować. Przypomniano sobie wreszcie o kołach gospodyń wiejskich. NKW SL 20 marca postanowił, „by tam, gdzie organizacje kół gospodyń są w rękach ludowców, nie tworzyć sekcji kobiet przy SL, lecz ludowczynie kierować do kół gospodyń; sekcje kobiet przy SL tworzyć tam, gdzie organizacje kół gospodyń są w rękach wrogich Stronnictwu Ludowemu”⁴.

Na łamach „Życia Kobiet” w „Zielonym Sztandarze” i „Głosu Kobiet” w „Piaście” w 1938 i na początku 1939 r. prowadzono agitację za aktywnym i świadomym udziałem kobiet wiejskich w wyborach samorządowych. Zachęcano kobiety do kandydowania, wskazywano na działy prac samorządowych, do których kobiety są szczególnie predestynowane. „Nas, kobiet, jest na wsi ponad 50%, więc choćby i z tego tytułu musimy mieć w samorządzie wiejskim przedstawicielki. Pilnujcie więc, ludowczynie, aby na listach do rad gromadzkich i gminnych były nasze kandydatki. Pilnujcie w imię wsi i dobra państwa” — głosił jeden z artykułów w „Zielonym Sztandarze” z końca 1938 r.⁵ Na początku 1939 r. Sekretariat Naczelny SL wydał specjalną broszurę pt. Kobiety w Stronnictwie Ludowym⁶. Omówiono w niej udział kobiet w ruchu, formy i metody pracy politycznej, przedstawiono sposoby zakładania sekcji kobiecych, wydrukowano pełny Regulamin Sekcji Kobiecych SL.

W styczniu 1939 r. działaczki ZMW RP „Wici” zorganizowały w Warszawie ogólnopolską konferencję poświęconą udziałowi kobiet w ruchu ludowym. Jednym z rezultatów konferencji była decyzja o wydawaniu własnego pisma pt. „Kobieta Wiejska”. Inicjatorką i redaktorką tego miesięcznika była Hanna Ciekotowa. Ukazywało się w Markowej w powiecie przeworskim od kwietnia 1939 r. Przed wybuchem wojny wydrukowano pięć numerów pisma⁷.

Ożywiony ruch kobiecy znalazł w końcu uznanie przywódców ludowych. W styczniowym numerze miesięcznika „Chłopski Świat” sekretarz generalny SL Józef Grudziński pisał; „Przez długie lata pracę ruchu

²⁴ Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludoweg J. Borkowski, J. Kowal, Warszawa 1966, s. 373.

1

Strajk chłopski w Małopolsce w sierpniu 1937 roku, Warszawa 1988, s. 327 Por D. Wawrzykowska-Wlerciochowa, dz. cyt., s. 221-232

2

o, t. III: 1931-1939, oprać.

3

   Tamże, s. 380.

4

   Tamże, s. 414.

5

²¹ Cyt. za: D. Wawrzykowską-Wierciochowa, dz. cyt., s. 224.

6

   Kobiety w Stronnictwie Ludowym, Warszawa 1939.

7

   Z. Sokół, dz, cyt.