DSCN6045 (Kopiowanie)

34

Miotomia - re/Hrtytnrtum til<t kanrły * tatów no ahadrtnii

W ułamkach sekundy powstała materia pod postacią równych izotopów wodoru: protti, deutem i frytu¹ (ryc. 2-2). Gwałtownemu rozszerzaniu się przestrzeni od początku dziejów towarzyszył proces przeciwstawny: skupiania się materii w kosmicznej próżni. Siły wzajemnego przyciągania atomów wodom powodowały powstanie obłoków tego gazu (zazwyczaj o średnicy przekraczającej miliardy miliardów kilometrów), które - znów dzięki siłom przyciągania poczynały coraz szybciej się kurczyć. Ogromna masa tych zapadających się w siebie obłoków powodowała powstanie w ich centrum tak wielkich ciśnień i temperatur (powyżej 15 000 000 K), że wyzwalało to procesy atomowe: syntezy atomów. Z dwóch atomów wodom (konkretnie z dwóch atomów deuteru) powstawał atom helu (porównaj budowę atomów deutem i helu na ryc. 2-2). Ów proces syntezy (wybuch olbrzymiej ..bomby wodorowej”) wyzwalał tak niesłychanie wielkie ilości energii, źc gazowa kula stawała się gwiazdą. Jednocześnie zaś owa tendencja do kurczenia się pod wpływem sił grawitacyjnych zostawała zahamowana przez przeciwdziałające siły atomowego wybuchu. Po wyczerpaniu zasobów wodoru atomowy ogień gasł. Tym samym znikała odśrodkowa siła promieniowania i proces kurczenia się gwiazdy rozpoczynał się od nowa, osiągając wyższe ciśnienie niż poprzednio i temperaturę rzędu 50 000 000 K. W tej temperaturze hel zaczyna się „palić”, to znaczy zachodzi jego synteza w węgiel, a także - okrężną drogą poprzez beryl, który się zaraz potem rozpada — powstaje tlen. W następstwie

wyzwolonego promieniowania atomowego proces kurczenia się gwiazdy zostawał zahamowany, aź do wyczerpania zapasów helu. Potem rozpoczynał się od nowa, wytwarzając temperaturę rzędu 100 000 000 K, potrzebną do syntezy węgla w cięższe pierwiastki: neon i sód, a także - okrężną drogą—magnez, glin, siarkę i wapń. W następnych etapach temperatura wewnętrzna gwiazdy osiągała 500 000 000 K. W tej temperaturze reakcje jądrowe stają się tak intensywne, że syntezy i rozpad coraz to nowych pierwiastków zachodzą nieustannie. Wreszcie — gdy masa gwiazdy była dostatecznie duża — jej centrum zapadało się w tzw. kolapsie grawitacyjnym, zaś reszta zostawała wyrzucona w Kosmos w potężnym wybuchu gwiazdy tzw. supernowej.

SPa

Ryc. 2-2. Schematy przedstawiające budowę atomów kilku pierwiastków chemicznych. W jądrze znajdują się protony |*i i neutrony (czarne kółka), zaś na orbitach elektrony M W pierwszym rzędzie trzy izotopy wodoru: proc, deuter i tryton/ atom helu. Poczynając od drugiego rzędu liczbę protonów i neutronów w jądrze oznaczono cyframi (dla większej przejrzystości rysunkowi W drugim rzędzie od lewej: beryl, węgiel i tlen; w trzecim: neon. magnez; w czwartym: glin, siarka. U dołu wapń. Litery pod schemoa¹ oznaczają używane skróty nazw pierwiastka; skrót poprzedzają: Kert* masowa (u góry skrótu) oznaczająca sumę protonów i neutronów w jąkw oraz liczba atomowa (u dołu) będąca kolejną liczbą porządkową pierw ustU zarazem równa liczbie protonów w jądrze (JD).

(gr j. równy: topos (gr.) - miejsce; izotopy zajmują to samo miejsce w układzie okresowym pierw