DSCN6190 (Kopiowanie)

173

IMftbolhm

Tnbclo 5-1. Niektóre znaczniki enzymatyczne wybranych organcli komórkowych

Oiganela	Znacznik
m itochondnum -    błona zewnętrzna -    kompartmcnl zewnętrzny -    błona wewnętrzna -    macierz	oksydaza monoaminowa kinaza kreatynowa dehydrogenaza bursztynianowa cytrochromy b, c, c,. a, a, syntaza cytrynianowi!, dehydrogenaza jabłezanowa, aminotransferaza nsparaginianowa
lizosomy	fosfataza kwaśna, beta-glukuronidaza
peroksyzomy	katalaza
struktura Golgiego	tiaminowa pirofosfotaza (TPP-aza)
siateczka śródplazmatyczna gładka	5-nukleotydaza

Istnieje także szereg chorób wywołanych nieprawidłowością budowy (a tym samym złym funkcjonowaniem) niektórych enzymów. Choroby te przekazywane są zazwyczaj dziedzicznie i o niektórych z nich będzie mowa w rozdziale o genetyce.

Biokatalizatory - jak wiemy - mogą działać również poza komórkami bądź poza właściwymi dla siebie organelami. A zatem jeżeli katalizują określoną reakcję w niewłaściwym miejscu, następstwa takiego oddziaływania mogą być fatalne. Uszkodzenie błony lizosomów (np. poprzez działanie ultradźwięków) powoduje wyzwolenie enzymów lizosomalnych, które trawią struktury własne komórki. Taki sam proces zachodzi po śmierci komórki, prowadząc do jej unicestwienia. Enzymy zawarte sąw jadach wielu zwierząt (np. węży, skorupiaków, pająków, owadów) i w soku roślin (np. pokrzywy). Wstrzyknięte do krwi lub innych tkanek powodują niszczenie komórek, co w niektórych przypadkach doprowadzić może do śmierci nawet dużego, dorosłego organizmu.

5.2. Energia w komórce. Fosforylacja

Każda czynność, każdy ruch wiążą się ze zmianą stosunków energetycznych danego układu. Bez przegrupowania energii żaden ruch nie jest możliwy. Ryc. 5-13 przedstawia najważniejsze tory przemian energetycznych, jakie zachodzą współcześnie na Ziemi (uwzględniono twory techniki ludzkiej).

Zgodnie z tym, co powiedziano powyżej, również wszystkie procesy życiowe komórek i organizmów są ściśle uzależnione od pobierania przez nie i przekształcania energii. Im wyżej zorganizowana komórka, tym bardziej wrażliwa jest na niedostatek energii: na przykład komórki nerwowe mózgu człowieka giną, gdy na przeciąg 3-5 minut pozbawione zostaną tlenu bądź glukozy. Nie każda forma energii jest - jak się wydaje - dostępna dla żywych istot. Stosunkowo najpowszechniej wykorzystywana jest energia chemiczna, tzn. energia zawarta w wiązaniach chemicznych, którą można wyzwolić w procesach katabolizmu. Są to reakcje egzoergiczne (ryc. 5-1 i 5-7): rozbicie wiązań chemicznych doprowadza do wyzwolenia energii (DG na ryc. 5-7). przy czym najwięcej energii uzyskuje się przez odłączenie wodoru od węgla. Procesy te przyjęto określać mianem oddychania.