DSCN6293 (Kopiowanie)

Ancuploidia jest przyczyną dość częstych zaburzeń dziedzicznych u ludzi i może być przyczyną g$ch schorzeń jak np. zespół Tumera, zespół Klicnefcltera, Downa i inne, które omówimy w skrócie |następnym rozdziale.

gnploidia to pomniejszenie bądź zwielokrotnienie całego garnituru chromosomałnego. Najczęściej gjjiana ta ma miejsce u roślin kwiatowych, u których hodowcy często wywołują ją w sposób sztuczny. Oir/ymano niektóre gatunki roślin (np. kukurydzę) o monoploidalnym (n) garniturze chromosomów, słowo: jnonoploidalny" ma w tym przypadku podkreślać fakt, że liczbę n chromosomów obserwujemy R sporofilu: gametofit zawsze bowiem ma n chromosomów, czyli jest haploidalny. Osobniki monoploidalne są słabsze i bezpłodne; wykorzystuje się je do pewnych badań genetycznych.

Natomiast szereg korzystnych właściwości wykazują niektóre rośliny poliploidalne, a więc o zwielokrotnionym garniturze chromosomalnym: triploidy (3n), tetraploidy (4n) bądź pentaploidy (5n). Na przykład triploidalne buraki cukrowe zawierają więcej cukru niż diploidalne. Wiele Bijccnnicjszych odmian kwiatów hodowanych bądź drzew owocowych jest tetraploidami (wszystkie Uf. pełne czyli ^podwójne" odmiany gerbery, lewkonii, słonecznika, a także niektóre odmiany jabłek bądź gruszek, których pojedyncze owoce ważą po I -1,5 kg).

Natomiast poliploidia u zwierząt prowadzi do obniżenia żywotności i śmierci osobników, co stwierdzono u muszki owocowej i u salamandry. W Szwecji opisano przypadek człowieka o triploidalnym garniturze chromosomów; osobnik ten wykazywał jednak liczne zaburzenia rozwojowe izmarl w młodym wieku. W Polsce u pewnej kobiety, wykazującej szereg zaburzeń m.in. w budowie skóry stwierdzono tetraploidię.

Alloploidia ma miejsce wówczas, gdy garnitur chromosomalny danego osobnika pochodzi od dwóch różnych gatunków. Alloploidem jest na przykład muł - krzyżówka konia z osłem, żubroń -mieszaniec żubra i krowy, tigrolew - powstały przez skrzyżowanie Iwa z tygrysem. Garnitur chromosomalny alloploida możemy zapisać wzorem; n, + n,. ■

Jeżeli dojdzie do zapłodnienia komórki jajowej obcym gatunkowo plemnikiem, zygota może się rozwijać, ponieważ w podziałach mitotycznych do potomnych komórek wędruje cały garnitur chromosomów. Alloploidy są natomiast bezpłodne; chromosomy w komórce nie są homologiczne, więc nie łączą się w pary i proces mejozy nie jest możliwy; nie dochodzi zatem do wytworzenia gamet.

W pewnych jednak sytuacjach możemy ten problem „ominąć”. Jeżeli bowiem garnitur chromosomalny podwoimy, to z dotychczasowego alloploidalnego (n, + n,) otrzymamy allopoliploidalny (2n, + 2n₂). W takim tetraploidalnym garniturze chromosomów występują już chromosomy homologiczne (na dodatek zupełnie jednakowe), więc proces wytworzenia gamet sposobem mejozy może mieć miejsce. Otrzymujemy właściwie zupełnie nowy gatunek organizmu.

Zjawisko takie do dnia dzisiejszego zaobserwowano jedynie u roślin. W 1928 roku w ZSRR K.D. Karpeczenko otrzymał płodnego mieszańca między kapustą (Brassica oleracea) a rzodkiewką (Raphanus sativus), a więc pomiędzy roślinami dwóch różnych rodzajów. Nowo otrzymanemu gatunkowi Karpeczenko nadał nazwę HophanobraStica.

chromosomy

d*

O

non-dysjunctlo

•o

gamety 1 raeprawidtowe

*	/•

monosomta , 2n-1

trisomia 2n +1

zygoty

Ryc. 6-36. Schemat wyjaśniający zjawisko non-disjuoclio i powstawanie zygot monosomicznych i (risomie/nych: gam. praw. - gameta prawidłowa (JD).