DSCN6361 (Kopiowanie)

56 •tyczne Biologia • repetytorium

Jest rzeczą bardzo korzystną, aby ruch byl ukierunkowany - na przykład, aby heterotroficzny jednokomórkowiec poruszał się w kierunku “czekającej nań" substancji organicznej, zaś fotoautotrof - w kierunku światła. Takie kierunkowe ruchy organizmów jednokomórkowych, spowodować działaniem bodźca nazywamy tnksiami. Na przykład pantofelek (Paramecium) wykazuje ElKMlIuj W roztworze słabych kwasów wykazujcchemotaksig dodatnia, poruszając się w kierunku większego ich stężenia (rozkład substancji organicznych zazwyczaj powoduje powstawanie kwasów, a więc obecność lekko zakwaszonego środowiska zwykle zwiastuje obfitość pokarmu), natomiast mocne roztwory kwasu działają przeciwnie: pantofelek przed nimi ucieka (chcmotaksja ujemna). Euglena porusza się ruchem okrężnym, zarazem posuwając się w kierunku światła (fotolaksja dodatnią). Aby jednokomórkowiec mógł przejawiać taksję. musi - prócz narządów ruchu - posiadać receptor, za pomocą którego odbiera dany bodziec. Receptorem wrażliwym na światło jest u eugleny plamka oczna. Składa się ona z dwóch elementów: skupienia czerwonego barwnika (stigma) i właściwego fotoreceptora, połączonego układem neurofibryli z podstawą wici. Gdy stigma rzuci cień na receptor; zmienia się częstotliwość i kierunek ruchu wici. Istnieją gatunki euglen, u których fotoreceptor znajduje się wewnątrz zbudowanej z barwnika kolbki, do której światło może wpaść tylko przez otwór umieszczony z przodu ciała. U kilku gatunków nad tym otworem znajduje się zgrubienie pelikuli (przekształconej błony komórkowej), pełniące funkcję soczewki. Zatem plamka oczna może być uznana - w aspekcie ewolucyjnym - za prekursor oka. Dzięki niej euglena może poruszać się w kierunku najsilniej oświetlonego środowiska. Znane są też inne receptory zmysłowe u pierwotniaków, np. rzęski dotykowe albo organele równowagi (o podobnej budowie jak statocysty bezkręgowców).

7.4.3.1. Gromada: pierwotniaki (Protozoa)

Organizmy te sklasyfikować możemy jako gromadę w królestwie Protista, albo też jako podkrólestwo (względnie typ) w królestwie zwierząt. Znamy około 25 000 gatunków pierwotniaków i są to w większości organizmy wodne, choć niektóre żyją w wilgotnej glebie lub też-jako pasożyty - w komórkach i płynach tkankowych roślin i zwierząt.

W cyklach rozwojowych pierwotniaków mogą występować osobniki o różnym wyglądzie. Te formy, które aktywnie pobierają pokarm z otoczenia, nazywamy trofozoitami lub formami troficznymi (od greckiego trophein - odżywiać). Z tego, co napisałem. Czytelnik łatwo może wydedukować, iż w cyklu rozwojowym pierwotniaków występują też komórki, które nie odżywiają się (np. cysty -przetrwalniki); jednak organizm, ażeby przeżyć, przez większą część swego życia musi się odżywiać, a zatem trofozoity są najczęściej spotykanymi formami pierwotniaków.

Ryc. 7-34. Schemat budowy pantofelka (Paramecium) (JU).

7.43.1.1. Klasa: o rzęski (iCiUiata)

Najbardziej charakterystyczną, a zarazem najlepiej rozwiniętą i wyspecjalizowaną klasę pierwotniaków stanowią orzeski.

Typowym przedstawicielem orzęsków jest pantofelek (rodzaj Paramecium), przedstawiony na ryc. 7-34. Ma on ciało okryte sztywną okrywą, zwana pelikula. zbudowaną z chityny. Przez otworki w pelikuli przenikają rześki, okrywające całą komórkę pantofelka.

Zsynchronizowany ruch rzęsek umożliwia pantofelkowi ruch obrotowo-postępowy, a także obroty, zawracanie, ruch do tyłu i zatrzymywanie się. Orzęski nie mająchromatoforów, odżywiają się zatem hetcrotroficznie. Ponieważ obecność pelikuli uniemożliwia fagocytozę cząstek całą powierzchnią ciała, pantofelek posiada otwór gębowy (cytostom). którym pochłania drobnoustroje, martwe cząstki pokarmowe, a także mniejsze od siebie pierwotniaki. Do otworu gębowego prowadzi wklęsły “lejek" zwany pyrystóincm-Pochłonięty pokarm wędruje kanalikiem cytoplazmatycznym