DSCN6420 (Kopiowanie)

7. Przegląd światu istot żywych I ich klasyfikacja 121

Auksyny warunkują także tzw. dominacją pędu głównego. U większości roślin (zwłaszcza drzewiastych) pęd rozwijający się z pączka szczytowego, czyli tzw. przewodnik, rośnie szybciej niż pędy boczne lub nawet hamuje ich rozwój z pączków. Usunięcie przewodnika powoduje przyspieszenie rozwoju pąków (pędów) bocznych; lecz jeśli na miejsce po usuniętym przewodniku podziała się roztworem auksyn, nadal wzrost pędów bocznych będzie hamowany. Auksyny regulują też opadanie liści, kwiatów, owoców i pędów. W liściach hamują rozwój warstwy odcinającej. Spadek stężenia auksyn - będący fizjologicznym objawem starzenia się rośliny lub pędu - powoduje objaw opadania liści, owoców, kwiatów itp. Dlatego też hormony roślinne (naturalne bądź syntetyczne) stosuje się do przyspieszania dojrzewania owoców, do zapobiegania ich opadania przed zbiorami, a także do otrzymywania owoców partenokarpicznych (powstających bez zapłodnienia). Niektóre syntetyczne auksyny stosowane są iako herbicydy (środki chwastobójcze). Na przykład związek o symbolu 2,4-D używany jest do walki z roślinami dwuliściennymi (jak np. bławatek, kąkol) w uprawach roślin jednoliścicnnych (zbóż. kukurydzy, traw). Rośliny dwuliścienne są na 2,4-D znacznie bardziej wrażliwe niż jednoliścienne; opryskanie pola roztworem substancji o odpowiednim stężeniu powoduje, że dwuliścienne chwasty bardzo znacznie przyspieszają swoją przemianę materii, w krótkim czasie wyczerpują zmagazynowane substancje odżywcze i giną. Niektóre substancje syntetyczne o działaniu auksyn mogą doprowadzać do zniszczenia całej rośliny (nawet dużego drzewa) wówczas, gdy niewielką ilością związku posmaruje się jedynie liść lub gałązkę (w ten sposób walczy się np. z takimi chwastami jak ostrożeń polny lub opuncja).

Gibereliny (ryc. 7-80) pobudzają kiełkowanie nasion, poza tym u niektórych gatunków roślin powodują wzrost pędów, u innych zaś wzrost owoców. W przypadku nasion (ryc. 7-70) wytwarzane przez zarodek gibereliny oddziałują na bielmo, konkretnie zaś na komórki najbardziej zewnętrznej jego warstwy - tzw. aleuronowci. Komórki warstwy alcuronowcj wydzielają enzym a-amylazę, która katalizuje hydrolizę zmagazynowanej w bielmie skrobi do cukrów rozpuszczalnych (maltozy i glukozy). Gibereliny aktywują też enzymy hydrolityczne, powodujące rozkład substancji budujących łupinę nasienną (ułatwiają w ten sposób kiełkowanie). Znamy dziś kilkanaście związków chemicznych, zaliczanych do giberelin; różnią się one budową chemiczną i oddziaływaniem biologicznym u poszczególnych gatunków roślin; np. jedna z giberelin determinuje wytwarzanie anterydiów -męskich narządów płciowych w przedroślach paproci.

Cvtokininv przyspieszają podziały komórkowe, wpływając na wzrost tkanek i narządów. W hodowlach tkankowych in yitrp wywołują - w zależności od stężenia - różnicowanie się poszczególnych narządów (np. w obecności auksyn niezróżnicowana hodowla komórek w niewielkich - 10'⁷-stężeniach cytokinin wykształca elementy korzeni, natomiast stężenia wyższe - lfr⁵ - indukują różnicowanie się pędów i pąków). Cytokininy mają budowę podobną do zasad azotowych obecnych w kwasach nukleinowych. Na przykład pochodząca z kukurydzyzeatyna czyli 6-(4-hydroksy-3-metylo-trans-2-butenyloamino)puryna (ryc. 7-80) jest pochodną adeniny. Być może cytokininy stymulują procesy transkrypcji i replikacji w komórkach roślinnych. Badania nad tymi związkami utrudnia fakt, iż występują one w komórkach w tak mikroskopijnych ilościach, że ujawniać je można jedynie metodą spektrofotometrii masowej.

Etylen wytwarzany jest przez dojrzałe owoce i pełni rolę hormonu roślinnego, pobudzając inne (niedojrzałe) owoce do dojrzewania i do wydzielania etylenu. Fakt ten został wykorzystany praktycznie do sztucznego dojrzewania owoców (np. pomidory wczesną wiosną poddaje się działaniu etylenu, aby dojrzewały jak najszybciej, gdy ich cena na rynku jest jeszcze wysoka). Etylen nie działa w atmosferze pozbawionej tlenu i nasyconej dużą ilością dwutlenku węgla. Dlatego też w przechowalniach chroni się owoce (np. banany, jabłka) przed przedwczesnym dojrzewaniem, usuwając z atmosfery tlen i zwiększając stężenie CO, do około 10 - 20%.

Kwas flhscvsvnowv (ryc. 7-80) należy do hormonów działających hamująco na wzrost i rozwój roślin. Powoduje on np. przechodzenie pąków w stan spoczynku, opadanie liści, zatrzymanie w zrostu