DSCN6332 (Kopiowanie)

Przegląd świata istot żywych i ich klasyfikacji 23

Pod ścianą komórkową znajduje się błona komórkowa o typowej budowie, otaczająca cytoplazmę komórki bakteryjnej. Cytoplazma ta jest gęsta, zawiera krople lipidów, ziarna cukrowców (glikogen. wolutyna) i białek, nie zawiera natomiast organcli typowych dla komórek eukariotycznych (np. mitochondriów, lizosomów, struktury Golgiego, gładkiej i szorstkiej siateczki śródplazmatycznej). Bakterie acrobowe (tlenowe) posiadają wpuklenia błony komórkowej, zwane mczosomami (ryc. 7-7).

,!    Mezosomy są miejscem wytwarzania ATP w drodze fosforylacji oksydatywnej (por. rozdz. 5.2.2 i

|    ryc. 5-20), są więc jak gdyby odpowiednikami mitochondriów w komórkach eukariotycznych (tabela

1-W).

Ponieważ nie występują systemy błon siateczki śródplazmatycznej, więc rybosomy bakteryjne rozmieszczone są luźno w cytoplazmie; są one mniejsze niż rybosomy komórek eukariotycznych (natomiast tych samych rozmiarów co rybosomy zawarte w mitochondriach i chloroplastach).

Bakterie fotosyntctyzujące posiadają w swej cytoplazmie woreczkowate.bloniaste twory, zwane tylakoidami lub chromatoforami (ryc. 7-7; por. też rozdz. 5.2.3). U bakterii chcmosyntctyzujących (lozdz. 5.2.5) występują systemy błon wewnątrzpiazmatycznych, zawierające substancje u zcstniczące w procesach chemosyntezy.

DNA bakterii nie tworzy oddzielonego otoczką od cytoplazmy jądra, lecz leży - w postaci pojedynczego chromosomu, tzw. genoforu - w odrębnym obszarze jądrowym, nazwanym ziarnem jądrowym albo nukleoidem. Bakterie okrągłe posiadają przeważnie jeden nukleoid, bakterie paleczkowate - dwa lub więcej w jednej komórce. Genofor zbudowany jest z jednej podwójnej helisy DNA, zwiniętej w kolisty twór wokół centralnie umieszczonych cząsteczek RN A, połączonych z białkami. Długość helisy waha się od 200 do 1500 pm.

Bakterie o kształcie palcczkowatym lub spiralnym zazwyczaj posiadająrzgski (ryc. 7-6, 7-7), dzięki którym mogąporuszać się w środowisku. W odróżnieniu od rzęsek komórek eukariotycznych, rzęski bakteryjne mają prostą budowę: utworzone są z 2-3 nawiniętych wzajemnie spiralnie łańcuchów białkowych, zbudowanych z ciałek kurczliwych (pokrewnych miozynie - białku mięśni). Dzięki rzęskom bakterie mogą pokonywać w ciągu I sekundy drogę do kilkudziesięciu razy dłuższą niż długość samej bakterii.

Fimbrielryc. 7-7) są to białkowe wyrostki cytoplazmatyczne o budowie rurkowatej, średnicy od 1,5 do4 nm i długości 7-10 nm. Rola ich nie została w pełni wyjaśniona; być może ma ona związek z chorobotwórczością (przyleganie do atakowanych komórek). Najlepiej poznano funkcję tzw. fimbrii płciowych (nieco większych niż uprzednio opisane), które mają znaczenie w procesie koniugacji.

Bakterie rozmnażają się zazwyczaj bezpłciowo poprzez podział komórki. Proces ten rozpoczyna się od podwojenia (replikacji) genoforu, jest jednak znacznie prostszy niż mitoza w komórkach eukariotycznych; nie wytwarza się np. wrzeciono kariokinetyczne, choć - być może - jego funkcję spełnia błona komórkowa. Stwierdzono, że u bakterii posiadających mezosomy nukleoid połączony & »1    jest z błoną cytoplazmatyczną właśnie za pośrednictwem mezosomu. Wraz z podziałem chromosomu

je    (genoforu) dzieli się również mezosom i mezosomy potomne przemieszczają się w przeciwnych

b    kierunkach, przesuwając chromosomy potomne ku biegunom. Po rozdzieleniu nukleoidów

Ł I potomnych może - choć nie musi - nastąpić podział cytoplazmy: wytwarza się błona oddzielająca komórki potomne, a następnie powstaje przegroda ze ściany komórkowej. Jeżeli podział cytoplazmy nie nastąpi, komórka zawiera więcej nukleoidów.

Podziały komórek bakteryjnych mogą zachodzić bardzo szybko - w sprzyjających warunkach nawet co 20 minut. W takiej sytuacji jedna bakteria mogłaby w ciągu 6 godzin wytworzyć ćw ierć miliona bakterii potomnych! Tak szybkie procesy rozmnażania tłumaczą, dlaczego niektóre objawy Chorób bakteryjnych rozwijają się w ciągu kilku godzin. Jednak zazwyczaj środowisko nie spray m nieograniczonemu rozwojowi bakterii: zaczynają działać czynniki ograniczające, jak np. brak