DSCN6643 (Kopiowanie)

bardziej złożona niż prosty bodziec (ukłucie, dotyk, światło). Najprostszym bodaj działaniem instynktowym jest taniec pszczół, mający pozostałym mieszkankom ula wskazać miejsce, do ktorego należy się udać po pokarm. Instynkty bardziej skomplikowane mają na celu znalezienie partnera płciowego, rozmnażanie, opiekę nad potomstwem itp. U wyższych kręgowców siedzibą reakcji instynktowych jest pień mózgu (międzymózgowie, śródmózgowie, rzadziej rdzeń przedłużony). Na przykład drażnienie impulsami elektrycznymi określonej okolicy międzymózgowia u kury powoduje szereg reakcji ruchowych dokładnie takich, jakie kura wykonuje broniąc potomstwo przed wrogiem naziemnym (kotem, tchórzem, łasicą). Podrażnienie innego fragmentu prowadzi do reakcji obrony przed wrogiem powietrznym (np. jastrzębiem): kura najpierw uważnie rozgląda się po niebie, a następnie, chociaż nie zauważa wroga, wydaje okrzyk ostrzegawczy i chroni się w zaroślach.

Wystąpienie reakcji instynktownej możliwe jest dopiero po powstaniu popędu (motywacji) czyli gotowości do działania (do zaspokojenia głodu, budowy gniazda, poszukiwania partnera). Sama gotowość nie powoduje jeszcze wystąpienia reakcji - konieczny jest bodziec wyzwalający (kluczowy) —na przykład widok pokarmu, osobnika płci przeciwnej, niebezpiecznego drapieżnika. Młode, ślepe i nagie pisklęta gniazdowników (np. ptaków śpiewających) jeżeli są głodne, otwierają szeroko dzioby, ale dopiero w odpowiedzi na ruch przy gnieżdzie lub na cień rzucany na gniazdo. Z kolei ich rodzice reagują na szerokość otwartego dzioba: to pisklę, które otwiera gardziel najszerzej, dostanie pokarm w pierwszej kolejności (z reguły jest ono najbardziej głodne).

Zachowanie instynktowne jest dwuetapowe. Pierwsza faza, przygotowawcza, to tzw. działanie apetencyjne - uporczywe dążenie do osiągnięcia celu. Faza ta może być zmieniana, np. przez procesy uczenia się (doświadczony wilk, polując, stosuje metody postępowania uzyskane w wyniku wcześniejszych porażek i sukcesów), a u ludzi — przez wyuczone i obowiązujące formy kulturowe. Drugą fazą jest działanie konsumacyjnc (spełniające)—np. sposób zabicia ofiary przez drapieżnika, odpowiednie ruchy dzioba ptaka budującego gniazdo. Po działaniach spełniających następuje okres uspokojenia (bodźce nie wywołują działania apctencyjnego). W wypadku tzw. konfliktu motywacji - tzn. gdy np. popęd agresji jest równie silny jak popęd ucieczki—pojawiają sie działania przerzutowe. Są to sztywne, dziedziczne wzorce postępowania z zupełnie innego zakresu czynności - np. pielęgnacja ciała (rozwścieczony wilk, stojący naprzeciw silniejszego przeciwnika i nie mający możliwości manewru, nagle zaczyna lizać sobie sierść lub drapać się tylną łapą za uchem - tak jak gdyby walka ni stąd ni zowąd przestała go interesować).

8.8.1.5.2. Uczenie się

Uczenie się to nabywanie zmian w zachowaniu się (behawiorze) osobnika, wynikające z jego doświadczenia. Zazwyczaj uczenie się jest motywowane, choć motywację stanowić może zarówno ułatwienie zdobywania pokarmu (np. odróżnianie niejadalnych, gorzkich roślin od jadalnych na podstawie zewnętrznego ich wyglądu), jak i ciekawość. Pojęcie uczenia się nie oznacza pewnego jednolitego zjawiska - zarówno formy, jak i podatność na modyfikowanie postępowania przez doświadczenie są różne u różnych gatunków zwierząt, a także - w obrębie gatunku - wynikają z predyspozycji genetycznych. Ze swego życiowego doświadczenia każdy wie, że niektórzy ludzie szczególnie łatwo uczą się np. języków obcych, a inni wykazują wybitne zdolności do wyczynów cyrkowych. Uczenie się podzielić można dla celów praktycznych na kilka kategorii. Stosunkowo najpowszechniej wyróżnia się: przyzwyczajanie (habituację), klasyczne odruchy warunkowe, instrumentalne odruchy warunkowe, uczenie się przez wgląd i wpa janie (wdrukowy wanic. imprinting).

Przyzwyczajanie się (przywykanie, habituacja) jest najprostszą formą uczenia się. w której osobnik mc tyle nabywa nowe formy zachowania, ile raczej wyzbywa się dotychczasowych. Najlepszym przykładem jest przyzwyczajanie się ptaków do stracha na wróble. Młode zwierzęta niektórych gatunków reagują początkowo ucieczką na każdy poruszający się przedmiot z czasem Jednak przestają bać się np. szeleszczących liści, płynącej wody itp. Bociany żerujące na polu