DSCN6822 (2)

Działalność komasków, tidssynczykow i gryzonczyków

Ntanmv i krajów mutilrnwOskloh, odtwwło tai «wą rotą w obwili. gdy iw ipiwtowile 1111 tysiącleclia irozpoczy-naiłw «tę ihw A Ipaml ożywiona dztałniliność airtyistycz-m» Ab' whmu.w że tradycje «rtyslyczmicigo (Ufn/jltiitaain.lu była' tu ,h'twv*e starssBe, sięgające połowy I tysiącleclo n o. W kożdyrn ranie w późnym Aradinilowtaczu ©mlgra-oj« artystów r tyob Okolic objęta' llcillikia krajów europejskich poza Italią, a w okrasie od w. XVI do poł, w. XIX jira^wa rozkwit swego ©'didziilalywainllla na¹ oa-ią Europę. W w. XIX. z chwilą coraz liiicztnliejszego narastania kadr fachowych amtysltów narodowych w wiolo toniach europejskich, artyści z rejonu jieizilor pół-noenowłoskieh przechodzą idloi Azji — Imdlilii, Chin, Japonii; rozszerzają działalność w Ameryce, gdzie pojawili się już w w. XVI; sięgają do Afryki i Australii. Ciągle ważną rolę odgrywają w samych ‘Włoszech. Uch ekspansja jaiko zjawisko masowe zamiera' dooieio na pocz. w. XX.

W ciągu swej wielowiekowej idziiattaiimości¹ artyści,

0    których mowa, specjalizowali się przede wszystkim w architekturze i rzeźbie; ale ibyli. wśród nich | malarze. Nazwać ich wszystkich artystami byłoby zresztą diużą przesadą. Witefllu z nich toowielm !tlo prości rzemieślnicy, majstrowie murarscy, kamieniarze, zwykli murarze.

Masowe kształcenie się ludności męskiej na 'artystów

1    rzemieślników artystycznych i fich emigracja nile z równym nasileniem występuje na omawianym obszarze; niektóre okolice odgrywały w tym zakresie rolę ważniejszą, inne mniej ważną.

Najważniejszym ośrodkiem dla całego obszaru był rejon jeziora Lugano, w większej części należący administracyjnie do Szwajjtoarii, w mniejszej do Włoch. Tu niemal każda wioska wydalła w ciągiu wiąfców setki artystów i rzemieślników artystycznych. Trudno wymieniać wszystkie nazwiska rodzin artystycznych i poszczególnych twórców; ograniczymy się do postaci najsłynniejszych tub bardziej z Polską związanych, aby przykładami, czerpanymi głównie z w. XViI—XTX, udokumentować niezwykłość ii zasięg zjawisku, o którym tu mowa. Samo' Lugano było m. in. ojczyzną Gdovanniego Treuano. Kółka miejscowości położonych na pd. od Luigatno po obu Stronach jeziora, może poszczycić się najsłynniejszymi nazwdSkteumiL Są to: Garo-nai, Ojczyzna Antonia ii Pietra Lombardach; Melide, skąd pochodził Domenioo Fontann; BisSone, miejsce rodzinne Carla | Sbetfaha! Maderna; Fralncesicai BomrOimi-miego, rodzin ‘architektów Gaggdmliich | TencaOJła'; Marog-gia, gdzie urtoidził się Baildassanre Longhenai i skąd pochodziła nodżlinlai rzeźbiarzy Rodaricfh; iCaimpiiloną ojczyzna sławnych Maestrii Campionesi, najwybitniejszych architektów 'i rzeźbiarzy lombardzkiegioi Trecanta. Na Pd ,-zach. od Lugano w rejonie wzgórz zwalnym. Coiilina d’Ono położone są miejscowości Pamlhia, Bfigogtno i iMbn-tagnOłą ojczyznlai rodziny architektonicznej Poncdni działającej w XVII—XViIII wi w Polsce i na Węgrzech orni'7. wyblltimeigOi iprzedutiwtclota lfllesycyizsTKU w Rofljl, Domiemllcia. OtllllBirdll'. W pMnim liciinliu kilku km oitocżmiją I /ligano od zach., pn. 1 wsch. Inne miejscowości znane jako gniazda artystyczne: Agno (ojczyzna rodzin architektów Boffai ^;łi Riulsca), Curie, Muzaaino, Astono (slkąd pochodzą architekci; rosyjskiego baroku Trestal), Araruno, Maiasegnra, iMainno, L/aimiona, Arosiio, Bedamo, Tesaerete (lojicizyona wybitnego airidhlilMdtia klasycyzmu włoskiego Luilgi! Oanioniicial), Rnegaeisóna ii Gandria. Również i sąsiedztwo północno-wschodniego ramienia jeziora L/u-igianioi, położonego już na terytorium Włoch, gęsto obsiane jest gniazdami¹ (innych rodzin artystycznych. Na brzegu północnym | w przytykającej do niiego dolinie Vaflsioflldiai łeżąi: Allbogasio i(s!ktąd, poicihloidzdi rodzina działających w Polsce Affiaiiltów), Oaisltellło Valsołda (miej-oe uroidmenia Domlenilca Merlini), San Maimete, Puria (ojczyznai PeOłegminai Tiihaldi), Dramo, Gressogno i Cima. Z ValslolLdy pochodziła też gałąź 'działających w Polsce Fontanów, Gerortidh i Parracoów. Na południowym .brzegu ramilenia jiezdiora po stronie włoskilej leżą; Oste-no i(skąd pochodził Andrea Bregno), Claino, a w dobrnie Val IIin|fceiTvii Viema', Scaria (gniazdo rodziny Carlo-ndich), Laliha di PeliliO. Wreszcie, foy zamknąć obraz rejonu jeziorai (Lugano, trzeba dołączyć okolice leżące na południe od ndego. Zwartą grupę gniazd artystycznych maimy itu z jednej strony w obrębie najbardziej po-łuidlndiowej części) kantonu tessyńsknlego wokół Mendri-sdo (skąd ploeiholdził rosyjski malarz kłasycysta Bruni); Sią to imiiOjsCowlości: Mełanoi, Muggioi,. GaSItel S. Piętro, Morbio, Valcallo, Chiasso (ojczyzna Baltazara Fonta-ny)i, Colldirierio (miejsce pochodzenia Pier FrancesCa Moła), iSitabio, Ligolrnettol, Brusimo ArSiZdo. Kilka miej-scowiościl leży na południe od jiezi-ona. Lugano na obszarze włiotefciej prawionej ii Varesie: Cimoi, Viggi^,u, Poirtou Ceresiię, GuaSso, 'Brusiilmpliano.

W poróiwnialndu z rejonem Lugano rejon jeziora' Gomo ma mniejsze znaczenie. Trzeba jednak stwiierdzić, że niektóre wspolmniane miejscowoiścii w okoOlicy Menidri-slio 'leżą bliżej jeziora Como niż jeziifora Lugano. Główne gniazdai artystyczne rejonu Como są położone nad samym jeziorem. Z samego Como pochodzili np. pierwsi architekci! jezuiccy w Polsce, BirMioi ii Bernairidomi. 'Iinlnymi ważnymi miejsicowościaimi są itu: MtoltrasiO', Briienno, OsbuOcIo, IMenaggiO, Gravedonal, Bellano, Bel-(Lagio, Lecco, Lezzelno i Tomo.

Rejon Dago Maggiore grupuje gniazda artystyczne głównie w swej północnej części; wymieniane są: przedmieście Locamno Muraitói, Ascona i Luiino (ojczyzna Rennardima Luini).

W dolinie Valtei!]liiny głównymi miejscowościami, skąd wywodzą się redżiny artystyczne, były: Morbeg-noi, Caispamo, Fusiilnę, Sonidrio a Pontte in Vałteiłima. W Vaille Mesofllcina, zamieszkałej przez Włochów części szwajcarskiego kantonu igryzońskiegoi, podobnie wymienić można: San Vdittorą Roveredo, Soazza i^! Mesoc-co.

7