DSCN6834 (2)

DZIAŁALNOŚĆ KOMASKOW, TESSYŃCZYKÓW T GRYZONCZYKOW

Tessyńw^y^y wzywali wielu Innych swych ziomków prawdopodobnie już bezpośrednio iz ojczyzny.

Z jakiej cz^ci -rejonu pognainiiczmego włosko-s-zwaj-carskiego pochodaidi airchlltekdl, Ibudownilczowie oraz rzemieślnicy budowlami i rzeźbiarscy pracujący w Polsce w określić 1520—1580? Opierając się tu ma miejs-oach pochodzenia tej ich części, co do której poisiiiaida— my dokładne dam© w dokumentach -archiwalnych, możemy ogólnie zorientować się w tym ‘zaigadmiiiemiu (£1. 1). Większa ich część pochodziła z ‘kantonu tessyńskiie,go; KOmasków jest niewielu. Najiliczmiiejsli! pochodzą z samego Luigamo i jego najniższych okolic: Aigmlo, Bissome, Brusimo Arśizi-a, -względni©, idąc -nieco dalej ma południ©, z Memdritsió, Bnusimpiano (il Clailno. Mniejsza część Tessyńczyków wywiodzi się z rlejiomu Lago -Maggiioire w jego półmopnlej części: z Muriallto czy iRloncio; są i Gry-zończycy z Val^lle M-esol-cdma i z Vialte!ldiny. Jak widać, geografia miejsc lich p-oichodzemiai zgodna- ij-eslt z ogólną geografią potożeniai gniazd ©rtysityclzinych ma- pograniczu włosko-szwajcarskim i jest proporcjonalna do ich wzrastającej diulb miallejąciej teremiowtej gęstości..

-Nazwiska czy imiona Tielssyń-azjykówi, Komasków i Gryzończyików pojawiają się w aktach archiwalmy-ch w różnorodnej pisowni. Często występują same imiona związane z miejscowością wskazującą najczęściej pochodzenie {GatorM z Lugano, Marcin i Muralto); nierzadkie są -i nazwiska: w podobnym kontekście (Giiovan-mi BattiSta Quadro da Ijuganoi, Jan Maferta z Vaiie di Mesocco). (Miejsca pochodzenia poidawame są bądź j-aiko miejscowości, bądź jako doliny rodlzilnne; należy przyjąć za piewne, że pod określendlem „z Luga-nio¹¹ często mieści się ©koliba- tego miasta !iulb nawet cały kanton tesSyński, Itak jak pod określeniem „z Mediolanu¹* rozumie się czasem całą Lombardię. Występujący w Warszawie J-afcuib de Canthon kryje pod dodatkiem do swego imienia prawdopodobnie „kanton¹¹ tessyński. Imiona 1 nazwiska pojawiają się w formie spolonizo-wiainiej dłuto zflaitynizolwanej, czasem także zgeimanizo-wanej; -wskaziuj© to na dłuższy pobyt niektórych artystów przed przybyciem do Polski w środowisku niemieckim, np. w niektórych miastach śląskich, w Niemczech czy Aulsibrili. Maimy wii-ęc np. Hansa Lugan, Wolfganga de Canonico, Ludovica Wolff (= Łupi?) zLugano. Niektórzy z Tessyńczyków i Komasków, w szczególności we Lwowie, przyjmowali polskie „oogmoanina ex arte“, mpl Franciszek Qu:adro zwany Knaitochwala. We Lwowie występuje też oryginalne określenie „Petrus Grassowski Utall-us- murator Szwamcar”: Iłbalus Sziwan-car to znaczy Włoch -tessyński; nazwisko polskie Krassowskiego może pochodzić a Knaissowa pod Lwowem, gdzie może długo mieszkał & pracował, lub, jak sądzą inni, od miejscowości Oairasso w Tessynie.

Niiewielle w okresie, którym się tu zajmujemy, możemy znaleźć w dostępnych nam źródłach wiadomości dotyczących życia artystów z pogranicza włosko-szwaj -carskiego w Polsce i ich sytuacji ekonomicznej i społecznej, Utwierdziwszy silę mai dworach książęcych j magnackich -hub na służbie rad miejskich, potrafili oni zapewnić siob-iie d-olbrą pozycję. J-akuib Pahr, Bernard Niiuron, Giwanni Battista Quadro stawali się obywatelami miejskimi Brzegu czy Poznania-, posiadali własne kamienice, (byli deniieni i poważani. Niektórzy z nich pak ich współziomkowie z w. XVII—XVIII) na -pewno myśleli o powrocie pai starość do -ojczyzny z funduszar mi zdobytymi pracą w Polsce; ale większość z nich nie zdołała zapewne tego zamierzenia zrealizować, pozostała ma stałe w Polsce, brała -Polki za żony i często polemizowała isiię.

Mło-dio wychodząc ze swych domów rodzinnych, tak jak | inni d-ch współziomkowie, Tessyńczycy i Komas-kowie pracujący w XVI w. w Polsce nabierali wykształcenia- przez praktykę w sztuce i rzemiośle w szcze>-rw Lomlbardi-i i w krajach weneckich, bo te leżały na ich drodze do Polski. Niektórzy z nich (m. in. ci, których imiona czy nazwiska występują zgenmanizo-wane) zapewne po drodze zatrzymywali się dłużej w Austrii i Niemczech, inni w Czechach i na Węgrzech; jeszcze -inni¹ wprost przybywali! d-o Bełski-:.

Problem Tessyńczyków i Komasków jest — jak widać także | na przykładzie -Polski wieku XVI — problemem demograficznym, społecznym, gospodarczym, Wiążącym się ściśle z ogólną historią kultury, nie tylko z historią siztiuki. Ale istnieje oczywiście i strona czysto artystyczna tego zagadnienia.

Czy istnieje styl właściwy TessyńczykOm i Roimas-koim? A ponieważ -trudno jest generalizować tego typu .pytain-ie na okres łcillku wieków, czy istnieje styl właściwy Tessyńczykom i Kamaskom w wieku XVI, styl, któremu dali! ;omi wyraz także i w swej działalności w Polsce?

Styl taki istnieje. Ma jednak dość niewyraźne i chwiejne oblicze, jego czynniki są bardzo złożone i zmienne. Wynika to z dyspozycji artystycznych, -właściwych Tessyńczykom i Komaskom, z charakteru ich praktyki i pracy artystycznej, ze szlaku -ich wędrówek, z właściwych im reakcji na wpływ środowiska, w którym się ostatecznie osiedlili. W kształtowaniu ich stylu nie odegrała większej roli tradycja artystyczna ich ojczyzny górskiej, zarówno dlatego, że była dość nikła, jak i dlatego, że -wcześnie emigrowali. Wskutek tego, że centralna Lombardia była pierwszym ważniejszym punktem etapowym, wskutek tego, że większość z nich •tu odbywała pierwszą praktykę — cechy sztuki lombardzie j były punktem wyjściowym d-ch sityłu i towarzyszyły im na ogół w późniejszej działalności. U tych, którzy srali do Polski, zaznaczał się nalot elementów sztuki 'weneckiej, bo prowincja wenecka była dalszym etapem na ich drodze do Polski, etapem, który czasem na dłużej ich zatrzymywał. Szli więc do Polski jako reprezentanci włoskiej sztuki renesansowej, wrogiej tradycja gotyckiej, przejętej -przez nich na ogół w wersji lombardzkie}, z wielu elementami weneckimi.

19