DSCN7916

34

Ta organizacja społeczna rozwinęła się prawdopodobnie wraz z ewolucją zacho- i wań budowlanych, ułatwiających modyfikowanie środowiska w celu zwiększę-nia jego stabilności. Ustabilizowane warunki środowiskowe prowadzą bowiem do lepszego przeżywania i utrwalania socjalnego behawioru bobrów (Hodgdon i Lancia. 1983).

Znakowanie areału zapachem

Z błota, gnijącej roślinności oraz gałązek bobry formują kopce na brzegach terenów wodnych zajmowanych przez rodzinę. U bobra europejskiego mają one 15-30 cm średnicy i około 10 cm wysokości (Klenner-Fringes, 1992). Niemal wszystkie znajdują się w odległości do 1 m od wody i są skupiskowo rozmieszczone na brzegach wód. Skupiska kopców znajdują się na terenach dużej aktywności bobrów, mianowicie: w pobliżu żeremi i nor, żerowisk, szlaków, granic zajętego terenu i miejsc budowy tam. Liczba kopców formowanych w ciągu roku przez rodzinę jest zmienna, lecz często przekracza 100. Większość kopców budują osobniki dorosłe, głównie samce. Młode nie formują kopców.

Kopce te są znakowane zapachowo wydzielinami gruczołów prepucjalnych i pTzyodbytowych. Znakowanie zapachowe bobrów ogranicza się do kopców i zwykle następuje po dodaniu do nich nowego budulca (Hodgdon i Lancia, 1983).

Znakowanie rozpoczyna się wczesną wiosną, osiąga szczyt w połowie i późną wiosną, maleje gwałtownie i trwa na niskim poziomie latem i jesienią (Nitsche, 1985). Niektóre kopce są znakowane częściej niż inne. Znakowanie nasila się znacznie po deszczu i jest częstsze u rodzin narażonych na spotkania z innymi bobrami niż u rodzin izolowanych.

Znakują wszyscy członkowie rodziny. Częstotliwość znakowania wzrasta z wiekiem, a samce znakują częściej niż samice. Najwięcej znakują dorosłe samce.

Nieznany zapach wywołuje behawior agresywny oraz zwiększone znakowanie u osiadłych osobników dorosłych. Muller-Schwarze i in. (1983) przeprowadzili doświadczenie z wykładaniem obcych zapachów (suszony i zmielony strój bobra nieokreślonej płci) na kopcach w dwóch aktywnych koloniach bobrowych. Wywoływały one silne i powtarzające się reakcje u miejscowych, dorosłych bobrów. Bobry te podchodziły do takich obcych znaków, wąchały je i wydrapywały pazurami. Czas aktywności i liczba okresów aktywności bobrów w wodzie wzrastały po wyłożeniu znaków zapachowych.

Dorosłe bobry odróżniają płeć po zapachu, przy czym obydwie płcie mocniej reagują na zapach samca.

Według Hodgdona i Lancii (1983), znakowanie zapachem spełnia kilka funkcji. Roczny cykl znakowania w miejscach wysokiej aktywności rodziny wykazuje, iż znakowanie środowiska znajomym zapachem jest ważne i wzbudza po-

czucie pewności siebie u osobników osiadłych. Nie ma na celu odstraszania przechodnich bobrów od wkraczania na zajęty teren, co sugerują Muller-Schwa-rze i Heckman (1980), lecz zmianę ich motywacji przy przechodzeniu przez teren osiadłej rodziny i ograniczenie behawioru rozpoznawczego. Zapach dostarcza rezydentom, sąsiadom i osobnikom przechodnim informacji o rodzinie, zagęszczeniu populacji i wpływa na rozmieszczenie rodzin. I wreszcie zapach przenosi informacje o wieku, płci, stanie reprodukcyjnym i stanie odżywienia, co odzwierciedla skład rodziny wykazując brakującą płeć lub klasę wieku.

Organizacja społeczna rodziny bobrowej, oparta na hierarchii dominacji związanej z wiekiem, minimalizuje agresję, daje osobnikom wystarczający czas na nabycie bogatego repertuaru zachowań oraz stwarza złożony system porozumiewania się w obrębie rodzin i pomiędzy nimi.

Różnice w behawiorze pomiędzy samcami i samicami wyrosły z podstawowych zachowań zorientowanych na płeć. Opanowane przez samce takie zachowania, jak znakowanie zapachem, patrolowanie areału i inspekcja tamy. są związane z nabyciem terenu, utrzymaniem go i obroną. Opanowane przez samicę rodzaje aktywności budowlanej, związane z żeremiem lub norą, z tamą pochodzą z instynktu gniazdowania. Gromadzenie zapasów żeru na zimę jest zachowaniem właściwym dla obu płci.

Zachowania budowlane

W zachowaniu się bobrów można wyodrębnić ustalone układy w każdym działaniu związanym z budową, które je odróżniają od innych ssaków budujących.

Elementami niezbędnymi do budowy są narzędzia, materiały, technika i potrzeba budowy oraz jej plan (koordynacja) (Richard, 1983). Narzędziami bobra są przede wszystkim cztery siekacze i przednie odnóża. W tym bóbr jest podobny do innych gryzoni. Wyróżnia go natomiast sposób używania tych narzędzi, który jest oryginalny dzięki dobrze rozwiniętej korze mózgowej.

Materiałami są głównie drewno (świeżo ścięte gałęzie, pędy, okorowane konary o grubości do ok. 10 cm) oraz muł wymieszany z resztkami materiału roślinnego. Bóbr jest jednak budowniczym eklektycznym i w miarę potrzeby używa innych materiałów, jak kamienie (o masie ponad 10 kg), kamyki, piasek, różne odpadki roślinne, porcelana, plastik lub nawet metale. Bóbr potrafi dobierać materiały dostosowane do swoich potrzeb budowlanych. Przybiera to czasem zdumiewające wymiary pod względem gabarytów, wymagające ogromnej siły fizycznej uwzględniając wielkość zwierzęcia (Richard, 1983).

Oryginalność bobrów polega na technice ich pracy, ich „know-how”. Jak wszystkie zwierzęta grzebiące, kopie on przednimi łapami a odrzuca materiał tylnymi. W odróżnieniu od innych budowniczych wśród ssaków (jak badylarka,